آفتاب‌پرست چگونه رنگ عوض می‌کند؟
آفتاب‌پرست‌ها و قابلیت تغییر رنگ آن‌ها
آیا می‌دانیم آفتاب‌پرست چگونه رنگ عوض می‌کند؟ آفتاب‌پرست‌ها رنگ پوست خود را عوض می‌کنند. تغییر رنگ پوست آفتاب‌پرست‌ها یکی از عجیب‌ترین و جذاب‌ترین ویژگی‌های آن‌هاست. آفتاب‌پرست‌ها در زمره خزندگان و از گونه مارمولک‌ها هستند اما ویژگی‌های جالبی دارند که آن‌ها را از سایر مارمولک‌ها متمایز می‌کند. مثلا آن‌ها می‌توانند دم خود را دور شاخه درختان حلقه کنند تا بهتر به شاخه‌ها بچسبند و راحت‌تر از درخت بالا بروند. ضمنا آفتاب‌پرست‌ها دنیا را تک‌رنگ می‌بینند. هر یک از دو چشم آن‌ها می‌تواند مستقل از دیگری در جهت متفاوتی درون حدقه بچرخد و بر روی اشیای مختلف متمرکز شود. در این میان، بارزترین ویژگی آفتاب‌پرست‌ها این است که می‌توانند رنگ پوست‌شان را تغییر دهند. اما چرا آفتاب‌پرست‌ها رنگ خود را تغییر می‌دهند؟ آیا همه آفتاب‌پرست‌ها می‌توانند رنگ خود را عوض کنند؟ در ادامه به چند پرسش پاسخ داده می‌شود:
- چرا آفتاب‌پرست رنگ پوست خود را عوض می‌کند؟
- آفتاب‌پرست چگونه رنگ عوض می‌کند
- آیا همه آفتاب‌پرست‌ها می‌توانند رنگ خود را تغییر دهند؟
- آیا جز آفتاب‌پرست جانوران دیگری هم می‌توانند رنگ پوست‌شان را عوض کنند؟
تصویر ۱. آفتاب‌پرست تاج‌دار که با رنگ طبیعی خود نیز بخوبی زیر شاخ و بزرگ درخت پنهان مانده است (برای دیدن تصویر بزرگتر، روی عکس کلیک کنید).
مطلب مرتبط: مولکول چیست
آفتاب‌پرست چگونه رنگ عوض می‌کند؟
اکنون می‌خواهیم بدانیم که آفتاب‌پرست چگونه رنگ عوض می‌کند یا آفتاب‌پرست چگونه رنگ خود را تغییر می‌دهد. پوست آفتاب‌پرست‌ها چندلایه است و سلول‌هایی دارد که به آن‌ها رنگ‌یاخته (chromatophre) می‌گویند. رنگ‌یاخته‌ها در واقع سلول‌هایی هستند که رنگدانه دارند. رنگ‌یاخته‌ها در بخش‌های مختلف بدن آفتاب‌پرست، بسته به نوع رنگی که تولید می‌کنند چند نوع هستند:
- سیه‌یاخته
- ترایاخته
- زردیاخته
- سرخ‌یاخته
عمیق‌ترین لایه پوست حاوی رنگ‌یاخته‌هایی موسوم به سیه‌یاخته (melanophore) است. رنگ سیه‌یاخته‌ها همانطور که از نام‌شان پیداست، طیفی از سیاه و قهوه‌ای است. لایه دوم حاوی رنگ‌یاخته‌هایی موسوم به ترایاخته (iridophore) است که رنگدانه‌های‌شان آبی و سبز است. لایه سوم، سلول‌هایی با رنگدانههای زرد دارد که به آن‌ها زردیاخته (xanthophore) می‌گوییم. روی زردلایه نیز سرخ‌یاخته‌ها (erythrophore) جای دارند که حاوی رنگدانههای قرمز هستند. وقتی آفتاب‌پرست می‌خواهد رنگ خود را تغییر دهد، سیستم عصبی او به رنگ‌یاخته‌های خاصی پیغام می‌فرستد تا باز یا فشرده شوند و بااین کار، رنگ سلول‌ها تغییر می‌یابد. با تغییر اندازه رنگ‌یاخته‌ها در سطوح مختلف پوست، سیستم عصبی آفتاب‌پرست رنگ پوست را تغییر می‌دهد.
مطلب مرتبط: چگالی ماده چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟
چرا آفتاب‌پرست رنگ عوض می‌کند؟
آفتاب‌پرست‌ها به علل مختلفی رنگ عوض می‌کنند. برخلاف باور رایج، کمتر پیش می‌آید که آفتاب‌پرست‌ها برای استتار رنگ‌شان را عوض کنند، زیرا رنگ طبیعی آفتاب‌پرست‌ها به اندازه کافی آن‌ها را از دید شکارچیان پنهان نگه می‌دارد. تغییر رنگ آفتاب‌پرست‌ها معمولا علل دیگری دارد. برای مثال، چون آفتاب‌پرست‌ها نمی‌توانند دمای بدن‌شان را تنظیم کنند، در مواقع خاصی رنگ پوست‌شان را تغییر می‌دهند تا نور بیشتری جذب یا منعکس کنند. بعضی رنگ‌ها جذب نور را افزایش می‌دهد و نتیجتا دمای بدن آفتاب‌پرست افزایش می‌یابد. برخی رنگ‌ها نیز بالعکس مقدار نور بیشتری را از پوست جانور منعکس می‌کند و درنتیجه، دمای بدن جانور کاهش می‌یابد. بعضی از آفتاب‌پرست‌ها خونسرد و برخی دیگر خونگرم هستند. آفتاب‌پرست‌های خونسرد رنگ پوست‌شان را تیره‌تر می‌کنند تا گرمای بیشتری جذب کنند. اما آفتاب‌پرست‌های خونگرم ممکن است رنگ پوست‌شان را روشن‌تر کنند تا گرمای کمتری جذب کنند.
تصویر ۲. نوعی آفتاب‌پرست خونگرم (برای دیدن تصویر بزرگتر، روی عکس کلیک کنید.)
آفتاب‌پرست‌هایی که بنا به هر علتی دور از طبیعت و در محیط مصنوعی نگه‌داری می‌شوند، باید هم به محیط گرم و هم به محیط خنک دسترسی داشته باشند تا برای تنظیم دمای بدن‌شان بتوانند به جای خود را تغییر دهند و به‌سمت محیط مناسب بروند. دمای مناسب برای آن‌ها به نوع هر یک از آن‌ها بستگی دارد.
تصویر ۳. نوعی آفتاب‌پرست خونسرد (برای دیدن تصویر بزرگتر، روی عکس کلیک کنید.)
تغییر رنگ برای نشان دادن خلق‌وخو
تغییر رنگ آفتاب‌پرست‌ها علت دیگری هم دارد. گاهی آفتاب‌پرست‌ها برای نشان دادن حالت و خلق‌وخوی خود، رنگ‌شان را تغییر می‌دهند. مثلا گاهی نرها رنگ‌شان را عوض می‌کنند تا نرهای دیگر را از قلمروشان دور کنند. معمولا وقتی آفتاب‌پرست نر بخواهد مالکیتش بر قلمرو خود را نشان دهد، رنگ پوستش را درخشان‌تر می‌کند. اما وقتی ترس یا حالت تهاجم به آن دست دهد، رنگش تیره‌تر می‌شود. رنگ‌های خیلی تیره مثل سیاه بویژه اطراف گلوی آن‌ها ممکن است نشانه احساس خطر، خشم یا بیماری‌شان باشد. رنگ‌های خنثی مثل سبز، آبی یا قهوه‌ای روشن نیز می‌تواند بر راحتی و خرسندی آن‌ها دلالت کند. اگر رنگ آفتاب‌پرست برای مدتی طولانی به سیاهی بزند، ممکن است نشانه بیماریش باشد که در این‌صورت باید به دامپزشک مراجعه کرد. در کل، دما و میزان نور موجود در محل زندگی آفتاب‌پرست اهمیت بسیاری دارد.
مطلب مرتبط: جو زمین یا هواکره چیست و کجاست
آیا همه آفتاب‌پرست‌ها می‌توانند رنگ خود را تغییر دهند؟
دانشمندان تاکنون بیش از ۱۰۰ گونه آفتاب‌پرست شناسایی کرده‌اند که بیشرشان در آسیا، آفریقا و ماداگاسکار زندگی می‌کنند. همه آفتاب‌پرست‌ها می‌توانند رنگ پوست‌شان را عوض کنند اما نوع رنگ آن‌ها با هم فرق می‌کند.
آفتاب‌پرست‌های نر تغییر رنگ شدیدتری دارند و رنگ‌شان عمدتا درخشان‌تر از آفتاب‌پرست‌های ماده است. آفتاب‌پرست‌های ماده تغییر رنگ خفیف‌تری دارند و رنگ‌شان نیز معمولا ملایم‌تر از گونه‌های نر است.
تصویر ۴. آفتاب‌پرست شاخ‌دار
یکی از درخشان‌ترین رنگ‌ها متعلق به آفتاب‌پرست پلنگی است. نقوش پوست این نوع آفتاب‌پرست شبیه نقوش پوست پلنگ است. نرها بزرگتر از ماده‌ها هستند و طول‌شان در طبیعت تا ۵۰ سانتی‌متر رشد می‌کند. رنگ آن‌ها از آبی، سرخ و سبز تا زرد و نارنجی متغیر است و وقتی به بلوغ می‌رسند قابلیت تغییر رنگ آن‌ها کامل می‌شود.
نوع خاصی از آن‌ها موسوم به آفتاب‌پرست تاج‌دار رنگ ملایم‌تری دارد. آفتاب‌پرست‌های تاج‌دار روی سرشان برآمدگی استخوانی دارند که به آن کاسک می‌گویند. این برآمدگی تاج‌مانند در واقع مجرایی است که آب باران را به دهان جانور هدایت می‌کند تا بتواند آب بنوشد. آفتاب‌پرست‌های تاج‌دار ماده، رنگ ملایم‌تری دارند و شاخ آن‌ها کوچکتر است.
آیا جانوران دیگر جز آفتاب‌پرست نیز رنگ عوض می‌کنند؟
بله، جانوران دیگری هم در طبیعت وجود دارند که به علل مختلف مثل استتار، نشان دادن خلق‌وخو و… رنگ خود را عوض می‌کنند. اگر دقت کرده باشید حتی انسان‌ها نیز تا حدی چنین خاصیتی دارند. مثلا وقتی می‌ترسند رنگ چهره‌شان می‌پرد و وقتی شرمگین می‌شوند چهره‌شان سرخ می‌شود.
بسیاری از آبزیان نیز می‌توانند رنگ پوست خود را عوض کنند. آن‌ها معمولا هنگام شکار یا وقتی که احساس خطر کنند رنگ عوض می‌کنند. مثلا، هشت‌پا اغلب می‌کوشد خود را به رنگ محیط درآورد و با دیگر آبزیان اطرافش همرنگ شود تا طعمه‌ها کمتر احساس خطر کنند. ضمنا هشت‌پا برای این‌که خود را از چشم شکار پنهان کند رنگش را تغییر می‌دهد.