تفاوت دنباله‌دار و شهاب چیست؟ بررسی موقعیت، ترکیبات و ویژگی‌ها
تفاوت دنباله‌دار و شهاب
دنباله‌دار جرمی آسمانی است که معمولا از مواد منجمد و مقداری سنگ و غبار تشکیل شده است. دنباله‌دارها در منظومه شمسی و در ناحیه ابر اورت و کمربند کویپر ظاهر می‌شوند. شهاب اغلب قطعه سنگ یا قطعه فلزی است که در اثر برخورد سیارک‌ها یا دنباله‌دارها با یکدیگر از آن‌ها جدا شده است و در فضا حرکت می‌کند. شهابوارهها نزدیک مرکز سحابی متراکم خورشیدی و در دمای بسیار بالا تشکیل شده‌اند، البته در آن‌جا سنگ یا فلز همچنان به حالت جامد است. اما دنباله‌دارها در ناحیه‌ای دورتر از خورشید و بسیار سردتر پدید آمده‌اند؛ طوری که آب و گازهای تشکیل‌دهنده دنباله‌دار از جمله دی‌اکسید کربن، یخ می‌زند. در ادامه، با توضیح بیشتر هر یک از این دو جرم آسمانی، تفاوت دنباله‌دار و شهاب با جزییات بیشتری مشخص خواهدشد.
جدول تفاوت‌های دنباله‌دار و شهاب در یک نگاه
| تفاوت‌ها | دنباله‌دار | شهاب |
| مواد تشکیل‌دهنده | سنگ، غبار و گازهای منجمد | سنگ و فلز |
| نحوه تشکیل | احتمالا هنگام آفرینش منظومه شمسی با به‌هم پیوستن غبارهای بازمانده در فضا پدید آمده‌اند | قطعات جداشده از سیارک‌ها، دنباله‌دارها، قمرها یا برخی سیارات هستند |
| اندازه (قطر) | چند کیلومتر تا ده‌ها کیلومتر | از چندصد کیلومتر تا چند میکرومتر (به‌ریزی غبار) |
| فاصله از زمین | معمولا میلیون‌ها کیلومتر از زمین دور هستند | برخی دورند اما برخی دیگر وارد جو زمین نیز می‌شوند |
| امکان مشاهده | اکثر دنباله‌دارها با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شوند | برخی از شهابهای نسبتا بزرگ را می‌توان با چشم غیرمسلح نیز دید |
دنباله‌دار
دنباله‌دار (comet) از گازهای منجمد و سنگ و غبار تشکیل شده است. قطر برخی از دنباله‌دارها چند کیلومتر و قطر برخی دیگر ده‌ها کیلومتر است. دنباله‌دارها احتمالا حدود ۴.۶ میلیارد سال پیش، طی شکل‌گیری منظومه شمسی و با به‌هم پیوستن غبارهای فضایی و سپس انجماد آن‌ها پدید آمده‌اند. آن‌ها نیز مانند سیاره‌ها و سیارک‌ها دور خورشید در گردش هستند. بخش منجمد دنباله‌دار را هسته دنباله‌دار (nucleus) می‌نامند. هسته منجمد دنباله‌دار ترکیبی از گازها و ذرات غبار است.
وقتی مدار گردش دنباله‌دار به خورشید نزدیک باشد، هسته منجمد آن ذوب می‌شود و می‌جوشد و گازها و غبار آن از هم می‌پاشد و نتیجتا ابر درخشانی تشکیل می‌شود که به آن دنباله یا گیسو (coma) می‌گویند. تابش خورشید و بادهای خورشیدی سبب می‌شود تا گیسوی دنباله‌دار بدرخشد و گاز و غبار آن از هم بپاشد. درنتیجه، یک جفت دم درخشنده (یکی دم پلاسمایی و دیگری دم غبار) تشکیل می‌شود که گاهی رد آن تا میلیون‌ها کیلومتر در آسمان کشیده می‌شود.
گاهی دنباله‌دار با شهاب اشتباه گرفته می‌شود. دنباله‌دارهای بسیار دور از زمین را می‌توان با بهره‌گیری از تجهیزات خاص رصد کرد. اما شهابها را فقط زمانی می‌توان دید که وارد اتمسفر زمین شده باشند.
مطلب مرتبط: دنباله‌دار چیست و از چه موادی تشکیل شده است؟
شهابواره، شهاب و شهاب‌سنگ
شهابواره، شهاب و شهاب‌سنگ هر سه یک چیز هستند که بسته به موقعیتشان نسبت به زمین با نام جداگانه‌ای خوانده می‌شوند. شهابواره شیءای سنگی و یا فلزی است که از سیارک یا دنباله‌دار جدا شده است. اگر شهابواره وارد جو زمین شود، آتش می‌گیرد و در آسمان می‌درخشد. شهاب‌واره‌ای را که وارد جو زمین شده باشد، شهاب می‌نامند. اکثر شهابها در جو زمین می‌سوزند و تبخیر می‌شوند. اما معدودی از آن‌ها به زمین برخورد می‌کنند. شهاب‌هایی را که نهایتا با عبور از اتمسفر به زمین برخورد می‌کنند، شهاب‌سنگ می‌نامند.
مطلب مرتبط: تفاوت شهابواره و شهاب و شهاب‌سنگ
برخی از شهابوارهها به ریزی غبار هستند و قطر برخی از آن‌ها چندده کیلومتر است. اما در کل، شهاب یا شهابواره از دنباله‌دار کوچک‌تر است. شهابوارهها نیز دور خورشید می‌چرخند. شهابهای بزرگ ممکن است از کمربند سیارکی آمده باشند. برخی از شهابهای بزرگ نیز شاید تکه‌های جدا شده از ماه یا مریخ باشند.
شهاب‌سنگ‌هایی که قطرشان بیش از ۲۵ متر و کمتر از یک کیلومتر است، در صورت برخورد با زمین ممکن است خسارتی در پی داشته باشند. حدودا هر ۲۰۰۰ سال یک‌بار یک شهاب‌سنگ به‌قطر حدود ۹۲ متر با زمین برخورد می‌کند.
شهاب
وقتی شهابواره وارد جو زمین می‌شود، آتش می‌گیرد و تبخیر می‌شود و در آسمان می‌درخشد و به آن شهاب می‌گویند. به‌همین علت گاهی شهاب با دنباله‌دار اشتباه گرفته می‌شود. اکثر شهابها پیش از آن‌که به زمین برسند، در اتمسفر زمین می‌سوزند و تجزیه می‌شوند. روزانه حدود ۴۸.۵ تن مواد ریز به‌جای مانده از تجزیه شهابها روی زمین فرود می‌آید. معمولا هر ساعت از شب می‌توان چندین شهاب را در آسمان مشاهده کرد. هنگام وقوع بارش شهابی، تعداد بیشتری از آن‌ها را می‌توان دید. بارش شهابی زمانی اتفاق می‌افتد که زمین ضمن گردش در مدار خود، با مدار حرکت یک دنباله‌دار و رد به‌جای مانده از آن تلاقی می‌یابد. درنتیجه، شهابهای ریز و درشت جداشده و به‌جای مانده از عبور دنباله‌دار، در محدوده آسمان زمین دیده می‌شوند.
شهاب‌سنگ
گاهی شهابها کاملا در اتمسفر زمین تبخیر نمی‌شوند و نتیجتا به زمین برخورد می‌کنند. در این‌صورت، آن‌ها را شهاب‌سنگ می‌نامند. شهاب‌سنگ‌های بزرگ در زمین حفره‌های بزرگی ایجاد می‌کنند. شهاب‌سنگ‌ها از نظر ترکیبات به سه دسته اصلی معدنی، شیمیایی، و ایزوتوپی تقسیم می‌شوند. شهاب‌سنگ‌های سنگی عمدتا از مواد معدنی سیلیکاتی تشکیل شده‌اند، اما شهاب‌سنگ‌های فلزی عمدتا از نیکل و آهن هستند. شهاب‌سنگ‌های فلزی و سنگی نیز عمدتا حاوی مواد معدنی فلزی و سنگی هستند.
مطلب مرتبط: سحابی چیست و چگونه تشکیل می‌شود؟ انواع سحابی‌ها
خلاصه مبحث تفاوت دنباله‌دار با شهاب
- دنباله‌دار معمولا از مواد منجمد و مقداری سنگ و غبار تشکیل شده است. اما شهاب بخشی از سیارک یا بخشی از دنباله‌دار است که در اثر برخورد یا پدیده‌ای دیگر از آن‌ها جدا شده است و در فضا حرکت می‌کند.
- دنباله‌دارها معمولا از شهابها بزرگ‌ترند.
- دنباله‌دارها عموما در ناحیه بیرونی‌تر منظومه شمسی موسوم به کمربند کویپر و ابر اورت هستند و چون از خورشید دورترند لذا منجمدند. شهابها معمولا به خورشید نزدیک‌ترند.
- دنباله‌دارهای دور از خورشید به چشم دیده نمی‌شوند و دم نورانی و پلاسمایی آن‌ها را تنها در تصاویر فضایی می‌توان ثبت کرد. شهاب وقتی وارد اتمسفر زمین می‌شود و آتش می‌گیرد، شب‌هنگام با چشم غیرمسلح قابل مشاهده است.
- شهابوارهها نزدیک مرکز سحابی متراکم خورشیدی و در دمای بسیار بالا تشکیل شده‌اند و البته در آن‌جا سنگ یا فلز همچنان به حالت جامد است. اما دنباله‌دارها در ناحیه‌ای دورتر از خورشید و بسیار سردتر پدید آمده‌اند؛ طوری که آب و گازهای تشکیل‌دهنده دنباله‌دار از جمله دی‌اکسید کربن، یخ می‌زند.