ستاره چیست و چگونه تشکیل می‌شود؟

ستاره چیست و چگونه تشکیل می‌شود

ستاره‌ها کراتی هستند که از پلاسما تشکیل شده‌اند و با سوزاندن آن نورافشانی می‌کنند. پلاسما گازی است که در اثر افزایش دما یونیده شده‌ و میدان مغناطیسی، آن‌ را رشته‌رشته کرده است. تمام انرژی ستاره در هسته آن و در اثر فرآیندی موسوم به هم‌جوشی هسته‌ای تولید می‌شود. انرژی تولید شده در هسته ستاره به گرما و نور تبدیل می‌شود و نتیجتا ستاره می‌درخشد. ستاره‌ها طی هم‌جوشی هسته‌ای، هیدروژن را که به حالت پلاسما درآمده است، در هسته‌شان می‌سوزانند و بدین‌سان انرژی تولید می‌کنند. فشارِ این انرژی، رو به بیرون است و با فشار گرانشی ستاره که رو به درون است، مقابله می‌کند و چون هیچ‌یک بر دیگری غلبه نمی‌کند، ستاره پایدار می‌ماند و فرونمی‌پاشد. ستاره‌ها اجزای اصلی کهکشان‌ها و از نخستین اجرامی هستند که هنگام آفرینش جهان اولیه تشکیل شده‌اند. خورشید، نزدیک‌ترین ستاره به زمین است. در این مطلب، توضیح می‌دهیم که ستاره چیست و چگونه تشکیل می‌شود.

نزدیک‌ترین ستاره به زمین پس از خورشید، آلفا قنطورس نام دارد که فاصله آن از زمین ۴.۳ سال نوری یعنی حدود ۴۱,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ کیلومتر است.

نحوه تشکیل ستاره‌ها

ستاره‌ها درون سحابی‌هایی موسوم به ابرهای مولکولی متولد می‌شوند. سحابی‌ ابری از غبار، هیدروژن، هلیوم و دیگر گازهای یونیده است. سحابی‌هایی که ستاره‌ها درون‌شان متولد می‌شوند، عمدتا حاوی مولکول هیدروژن هستند و به‌آن‌ها منطقه H II یا منطقه ستاره‌زا می‌گویند. ابتدا ابر مولکولی در اثر نیروی گرانش ستاره‌ای در حال گذر و یا در اثر موج ناشی از انفجار اَبَرنواختر در آن اطراف، به چرخش درمی‌آید و با تداوم این روند، تدریجاً توده‌هایی شکل می‌گیرند. با افزایش جرم توده‌ها، دمای آن‌ها نیز بیشتر می‌شود. وقتی دمای درون این اجرام ستاره‌‌سان به ۱۰ میلیون درجه سانتی‌گراد برسد، هم‌جوشی هسته‌ای آغاز می‌شود. جرم آسمانی مذکور در این مرحله، یک پیش‌ستاره‌ (proto-star) است. وقتی پیش‌ستاره، سوزاندن هیدروژن و تبدیل آن به هلیوم را آغاز کرد، مانند کوره‌ عظیمی، روشن یا اصطلاحا متولد می‌شود و در این زمان، آن را ستاره (star) می‌نامند.

ستاره جدید ناگهان از خود نوری متساعد می‌کند که این نور، ابرهای گازی را از اطراف ستاره می‌راند، اما اندک موادی از آن ابرها به‌جای می‌ماند که بعدها از آن‌ها تعدادی سیاره‌ پدید می‌آید. در این مرحله، ستاره نسبتا پایدار می‌شود، زیرا فشار رو به بیرونِ ناشی از هم‌جوشی هسته‌ای و فشار رو به درونِ ناشی از نیروی جاذبه ستاره متعادل می‌شوند و اثر یکدیگر را خنثی می‌کنند. لذا ستاره نه در اثر نیروی جاذبه هسته درهم‌می‌شکند و نه در اثر هم‌جوشی هسته‌ای از هم می‌پاشد.

تولد یک ستاره ممکن است میلیون‌ها سال طول بکشد. به ناحیه تولد ستاره‌ها پرورشگاه ستاره‌ای (stellar nursery) نیز می‌گویند. مشهورترین و نزدیک‌ترین پرورشگاه ستاره‌ای به زمین، سحابی جبار (شکارچی) است که حدود ۱۵۰۰ سال نوری از زمین فاصله دارد.

مطلب مرتبط: ستاره مغناطیسی (مگنتار) چیست و چه ویژگی‌هایی دارد

مطلب مرتبط: ستاره‌ فراغول‌ چیست و چه ویژگی‌هایی دارد

ستاره‌ها چگونه خاموش می‌شوند

برخی ستاره‌ها میلیون‌ها سال و برخی میلیاردها سال عمر می‌کنند اما آن‌ها نیز سرانجام روزی از هم می‌پاشند یا خاموش می‌شوند و اصطلاحا می‌میرند. ستاره‌ها زمانی خاموش می‌شوند که سوخت‌شان تمام شود. آن‌ها طی فرآیند هم‌جوشی هسته‌ای، هیدروژن را می‌سوزانند و آن را به هلیوم تبدیل می‌کنند. پس از آنکه ستاره هیدروژن را سوزاند، سوزاندن هلیوم را آغاز و آن‌را به بریلیوم تبدیل می‌کند و این روند و تبدیل عنصری به عنصر دیگر تا تشکیل عنصر آهن ادامه می‌یابد. هر مرحله از هم‌جوشی، انرژی بیشتر و بیشتری تولید می‌کند که به گرم‌تر شدن ستاره می‌انجامد.

سرنوشت یک ستاره به جرم اولیه آن در هنگام تشکیل شدنش بستگی دارد:

• ستاره‌هایی که جرم‌ اولیه آن‌‌ها کمتر از ۸ برابر جرم خورشید است، نهایتا کوتوله سفید می‌شوند.
• ستارگانی که جرم اولیه‌‌شان بیش از ۸ برابر جرم خورشید باش، سرانجام یا به ستاره نوترونی و یا به سیاه‌چاله ستاره‌ای تبدیل می‌شوند.

مطلب مرتبط: تلسکوپ چیست و چگونه کار می‌کند: انواع تلسکوپ‌ها و ساختار آن‌ها

سرانجام خورشید و ستاره‌های شبیه یا کوچکتر از آن چگونه است؟

خورشید و ستاره‌هایی که جرم‌شان هم‌‌اندازه یا کوچکتر از آن است، با تداوم هم‌جوشی هسته‌ای و افزایش مداوم گرما طی چند میلیارد سال بزرگ‌تر می‌شوند. آن‌ها آن‌قدر بزرگ می‌شوند که روزی حتی سیارات مجاور را هم به کام خود می‌کشند.

با توقف هم‌جوشی هسته‌ای، اتمسفر بیرونی ستاره منهدم و گازها و مواد آن در فضای اطراف پخش می‌شود. این گازها به‌تدریج در اطراف ستاره، سحابی‌های جدیدی پدید می‌آورند که مدام گسترش می‌یابند. این نوع سحابی‌ها را سحابی سیاره‌نما (planetary nebula) می‌نامند. ستاره خاموش نیز به‌آرامی کوچک و خنک می‌شود و در نهایت، به کوتوله سفید (white dwarf) تبدیل می‌شود.

ستاره‌هایی که بسیار بزرگ‌تر از خورشید هستند، هم‌جوشی را آن‌قدر ادامه می‌دهند تا هسته‌شان بسیار متراکم شود و فروبشکند یا اصطلاحا برمبد. لایه‌های بیرونی ستاره نیز روی هسته آوار می‌شوند و سپس طی انفجار مهیبی موسوم به ابرنواختر در فضا پخش می‌شوند. همانطور که اشاره شد، آنچه سرانجام از ستاره‌های بزرگتر از خورشید به‌جا می‌ماند، ستاره نوترونی است و ستاره‌هایی که جرم اولیه‌شان بیش از ۸ برابر جرم خورشید باشد به سیاه‌چاله ستاره‌ای تبدیل می‌شوند.

وقتی ستاره‌ها می‌میرند، همه عناصری که طی میلیون‌ها و میلیاردها سال در هسته‌شان تشکیل شده بود در فضا پخش می‌شود و به ابرهای گازی و غباری میان‌ستاره‌ای می‌پیوندد. این عناصر شیمیایی، بذرهای نسل‌های بعدی ستارگان و سیارات محسوب می‌شوند.

مطلب مرتبط: تلسکوپ جیمز وب چیست و کجاست و چگونه کار می‌کند؟

انواع ستاره‌ها و رنگ ستاره‌ها  (ستاره چیست و چگونه تشکیل می‌شود)

اخترشناسان ستاره‌ها را بر حسب ویژگی‌های مختلفی دسته‌بندی می‌کنند. ستاره‌ها اندازه‌ها و رنگ‌های مختلفی دارند که با مطالعه آن‌ها می‌توان به نوع ستاره پی برد. یکی از مهم‌ترین شاخص‌های دسته‌بندی ستارگان، طیف آن‌هاست. برای پی بردن به طیف هر ستاره باید نور آن ستاره را تحلیل کرد.

بر همین اساس ستاره‌ها را عموما به ۱۱ دسته تقسیم می‌کنند که با حروف O، B، A، F، G، K، M، R، N، T، Y مشخص می‌شوند. این دسته‌بندی میزان دما، تابندگی و رنگ هر ستاره را نشان می‌دهد. مثلا ستاره‌های نوع O و B داغ‌ترین ستاره‌ها هستند، دمای آن‌ها ۳۰,۰۰۰ تا ۴۰,۰۰۰ کلوین و رنگ‌شان مایل به آبی است. ستاره‌های نوع A آبی-سفید هستند و دمای‌شان حدود ۹۵۰۰ کلوین است. ستاره‌های نوع F سفید هستند و دمای‌شان ۷۵۰۰ کلوین است. ستارگان نوع G زرد-سفید هستند و دمای آن‌ها ۵۹۰۰ تا ۶۰۰۰ کلوین است. ستاره‌های گروه K نارنجی و ستاره‌های M سرخ هستند و دمای آن‌ها از ۵۳۰۰ تا ۳۸۰۰ کلوین متغیر است.

کم‌دماترین ستاره‌ها را اصطلاحا کوتوله قهوه‌ای می‌نامند و آن‌ها را بسته به دمای‌شان با حروف R، N، T یا Y مشخص می‌کنند. دمای کوتوله‌های قهوه‌ای ۱۰۰۰ کلوین یا کمتر از آن است (جدول). کوتوله قهوه‌ای نه آن‌قدر داغ است که بتوان آن‌را ستاره نامید و نه آن‌قدر خنک است که بتوان به آن سیاره گفت. کوتوله‌های قهوه‌ای تا حدی روشن می‌شوند و نور اندکی منتشر می‌کنند اما دمای آن‌ها برای آغاز هم‌جوشی هسته‌ای کافی نیست. لذا مدتی بعد خاموش می‌شوند.

ستاره‌شناسان چینی‌ نخستین کسانی بودند که در سال ۱۸۵ پس از میلاد حضرت مسیح علیه‌السلام یک ابرنواختر را مشاهده و ثبت کردند. ابرنواختر مذکور را اکنون SN 185 می‌نامند.

جدول دمای ستاره‌ها (ستاره چیست و چگونه تشکیل می‌شود)

دمای ستاره و نتیجتاً رنگ آن، به جرم آن ستاره بستگی دارد. هرچه جرم ستاره بیشتر باشد، دمایش نیز بیشتر است. ستاره‌هایی که جرم‌شان از جرم خورشید بیشتر است، نسبت به خورشید داغ‌ترند. دوران زندگی ستاره‌های بزرگ و داغ، کوتاه‌تر است زیرا سوخت خود را سریع‌تر می‌سوزانند. ستاره‌های بسیار داغ چند میلیون سال زندگی می‌کنند، اما ستاره‌های کوچک‌تر صدها میلیارد سال پابرجا می‌مانند.

ستاره‌ها دسته‌بندی‌های دیگری هم دارند. نرخ چرخش ستاره به‌دور خود (حرکت وضعی ستاره)، نوع تابندگی ستاره، عناصر شیمیایی خارجی موجود در جو یا اتمسفر ستاره و نیز ترکیب فلزی هر ستاره (یعنی تعداد عناصر سنگین‌تر از هیدروژن و هلیوم در یک ستاره) از جمله شاخص‌هایی هستند که می‌توان ستاره‌ها را بر اساس آن‌ها دسته‌بندی کرد.

مطلب مرتبط: رنگ ستاره‌ها و ارتباط آن با دمای سطح ستاره

نمودار هرتسپرونگ-راسل (ستاره چیست و چگونه تشکیل می‌شود)

رنگ و تابندگی‌ ستاره‌ها را می‌توان در قالب نموداری سازمان‌دهی کرد که به‌آن نمودار هرتسپرونگ-راسل می‌گویند. ستاره‌هایی را که در مرحله سوزاندن هیدروژن هستند، ستاره‌های رشته اصلی (main sequence stars) می‌نامند. رشته اصلی را با یک منحنی در نمودار نشان می‌دهند. اکثر ستاره‌های عالم جزو ستاره‌های رشته اصلی هستند اما کوتوله‌های سفید، غول‌های سرخ و آبی و ستاره‌های اَبَرغول و ستاره‌های فراغول همگی خارج این منحنی هستند، یعنی قبلا هیدروژن خود را سوزانده‌اند و اکنون عناصر دیگری را می‌سوزانند و لذا مراحل بعدی تکامل را می‌گذرانند.

طبق برآورد ستاره‌شناسان، کهکشان راه شیری حدود یک تریلیون ستاره دارد.

مراحل تشکیل ستاره‌ای با جرم مشابه خورشید (ستاره چیست و چگونه تشکیل می‌شود)

اکنون باتوجه به توضیحاتی که ارائه شد می‌خواهیم مراحل پیدایش ستاره‌ای با جرم مشابه خورشید را دریابیم. ستاره‌ای با جرم مشابه خورشید چنین پدید می‌آید:

1. فروشکستن اولیه یا اصطلاحا رمبش یک ابر مولکولی (molecular cloud collapse) که در اثر نیروی گرانش رخ می‌دهد، آن‌را گرم می‌کند و ابر به پیش‌ستاره (Proto-star) تبدیل می‌شود. با این‌که ابر هنوز خنک است اما بسیار بزرگ است و قطر آن گاهی ۲۰ برابر قطر خورشید است. لذا ناحیه سطحی آن بسیار بزرگ و نتیجتا بسیار تابنده است.
2. با آغاز انتشار انرژی، فشار گرانشی، پیش‌ستاره را به‌سرعت به‌سمت درون می‌فشارد و آن‌را متراکم‌تر می‌کند. لذا اندازه پیش‌ستاره کاهش اما دمای آن افزایش می‌یابد و نتیجتا تابندگی کلی پیش‌ستاره بسیار کمتر می‌شود.
3. وقتی دمای هسته پیش‌ستاره به ۱۰ میلیون کلوین (معادل ۱۰ میلیون درجه سانتی‌گراد)  افزایش می‌یابد، سد کلونی بین اتم‌های یونیده هیدروژن (پروتون‌ها) شکسته می‌شود و هم‌جوشی هسته‌ای آغاز می‌شود. با سوختن هیدروژن و تبدیل آن به هسته هلیوم انرژی آزاد می‌شود. ابتدا فشار ناشی از تابش گرمایی که جهت آن رو به بیرون است، نمی‌تواند بر فشار گرانشی هسته ستاره غلبه کند اما شدت آن را کاهش می‌دهد. دمای سطح ستاره به‌طرز قابل‌توجهی افزایش می‌یابد و کاهش اندازه ستاره را جبران می‌کند و نتیجتا تابندگی ستاره به‌تدریج آفزایش می‌یابد. در این مرحله، ستاره طی ۱۰ میلیون سال در نمودار H-R کمی بالاتر می‌رود و به سمت چپ نمودار متمایل می‌شود.
4. وقتی در اثر افزایش دمای هسته، نرخ هم‌جوشی در هسته ستاره افزایش می‌یابد، گازهای بیرونی و فشار تابشی سرانجام با نیروی فشار گرانشی که درون‌سو است، برابری می‌کند. ستاره در این مرحله به تعادل هیدرواستاتیکی می‌رسد. در این‌صورت در نمودار H-R ستاره وارد رشته اصلی می‌شود. این مرحله ممکن است چندده میلیون سال طول بکشد.

مطلب مرتبط: طیف الکترومغناطیسی چیست

اطلاعات بیشتر درباره ستاره‌ها (ستاره‌ چیست و چگونه تشکیل می‌شود)

• با چشم غیرمسلح می‌توان ۹۰۹۶ ستاره را در آسمان دید. بهترین زمان برای دیدن بیشترین ستاره‌ها، شب‌هایی است که هلال ماه بسیار نازک است و نور مصنوعی چندانی در محیط نیست. انسان در شب‌های تاریک از هر نقطه زمین با چشم غیرمسلح تنها حدود ۲۰۰۰ ستاره را می‌تواند ببیند.
• ستاره‌ها گروهی و در ناحیه‌هایی موسوم به پرورشگاه ستاره‌‌‌‌ای متولد می‌شوند. آن‌ها با گذشت زمان در کهکشان حرکت می‌کنند و از پرورشگاه‌شان دور می‌شوند.
• اکثر ستاره‌ها با ستارگان دیگر یا به‌صورت خوشه‌ای کهکشان را می‌پیمایند. اما همه ستاره‌ها چنین نیستند؛ مثلا خورشید بدون همراهی ستاره دیگری در کهکشان راه شیری حرکت می‌کند.
• وقتی به یک ستاره می‌نگرید، گذشته آنرا می‌بینید نه زمان حال آن را! چون ستاره‌ها بسیار از زمین دورند، زمان زیادی طول می‌کشد تا نورشان به زمین برسد. مثلا با این‌که خورشید نزدیک‌ترین ستاره به زمین است، ۸.۵ دقیقه طول می‌کشد تا نورش به زمین برسد. وقتی به خورشید می‌نگرید، ۸.۵ دقیقه قبل آن را می‌بینید. هرچه ستاره از زمین دورتر باشد، این موضوع نمود بیشتر می‌یابد. مثلا سامانه ستاره‌ای «آلفا قنطورس» (Alpha Centauri) آن‌قدر از زمین دور است که ۴.۳ سال طول می‌کشد تا نور آن به زمین برسد. وقتی به ستاره‌های آلفا قنطورس می‌نگرید در واقع ۴.۳ سال قبل آن‌ها را می‌بینید و اگر می‌خواهید وضعیت امروز آن‌ها را ببینید باید ۴.۳ سال بعد به آن‌ها بنگرید! بعضی از ستاره‌ها بسیار از زمین دورند و میلیون‌ها سال نوری طول می‌کشد تا نورشان به زمین برسد.
• هرچه جرم ستاره‌ بیشتر باشد، عمرش کوتاه‌تر خواهدبود. ستاره‌های بسیار پرجرم شاید فقط چندده‌ میلیون سال عمر کنند، اما یک ستاره کوتوله سرد (cool dwarf) میلیاردها سال می‌درخشد. عمر فعلی خورشید ۴.۵ میلیارد سال برآورد می‌شود و اکنون میان‌سالیش را می‌گذراند.

مطلب مرتبط: ستاره ابرغول زرد چیست و چه ویژگی‌هایی دارد

برخی از ستاره‌های معروف

در ادامه برخی از ستاره‌های معروفی را که بشر تاکنون مشاهده یا کشف کرده است مرور می‌کنیم.

خورشید

خورشید که آشناترین ستاره برای انسان‌های روی زمین است، حدود ۴.۶ میلیارد سال پیش پدید آمده است. گرما و نور این ستاره، یکی از شروط لازم برای تداوم حیات روی زمین است. نیروی گرانش خورشید و نیز نور و گرمای آن بر تمام منظومه شمسی و سیارات و اجرام آن‌ اثر می‌گذارد. خورشید جزو ستاره‌های نوع G است و کوتوله زرد-سفید محسوب می‌شود، یعنی هنوز سوزاندن هیدروژن را تمام نکرده است. لذا یک ستاره‌ زنده است که می‌تواند بیش از ۵ میلیارد سال دیگر نورافشانی کند. پس از آنکه تمام هیدروژن خورشید در اثر هم‌جوشی هسته‌ای به هلیوم تبدیل شد، خورشید سوزاندن هلیوم را آغاز می‌کند.

با سوزاندن هلیوم، گرم‌تر و منبسط‌تر می‌شود. نهایتا پس از آن‌که سوخت گازی خورشید تمام شد، ممکن است در اثر انفجار ابرنواختر، گازهای لایه خارجی خود را بیرون بپاشد و در اطراف خود یک سحابی سیاره‌نما پدید آورد. در این‌صورت جرم و حجم خورشید کاهش می‌یابد و به کوتوله سفید تبدیل می‌شود. سپس خنک شدن خورشید ۱۰ تا ۱۵ میلیارد سال طول می‌کشد.

سامانه سه‌تایی آلفا قنطورس

نزدیک‌ترین ستاره‌ها به خورشید، سامانه آلفا سنقنطورس (ɑ Centauri System) است که از سه ستاره تشکیل شده است. ستاره‌های آلفا قنطورس عمدتا از نیم‌کره جنوبی و یا از جنوبی‌ترین نواحی نیم‌کره شمالی زمین قابل مشاهده هستند. این ستاره‌ها ۴.۳ سال نوری از ما فاصله دارند. درخشان‌ترین اعضای این گروه، جفت‌ستاره‌‌ هستند. یکی از آن‌ها که آلفا قنطورس آ (Alpha Centauri A) نام دارد مانند خورشید، ستاره نوع G است. دیگری آلفا قنطورس ب (Alpha Centari B) نام دارد و ستاره نوع K است لذا نسبتا از خورشید کم‌نورتر است و جرم کمتری دارد. سومین ستاره این سامانه، آلفا قنطورس سی (Alpha Centauri C) است که به زمین نزدیک‌تر است و به‌آن پروکسیما قنطورس (Proxima Centauri) نیز می‌گویند.

ستاره شباهنگ یا شعرای یمانی

درخشان‌ترین ستاره آسمان شب شباهنگ نام دارد که به آن شعرای یمانی نیز می‌گویند و در انگلیسی آن‌را Sirius می‌نامند. شباهنگ در صورت فلکی سگ بزرگ و فاصله آن از زمین ۸.۳ سال نوری است. این ستاره یک جفت هم دارد، لذا به‌آن شباهنگ آ (Sirius A) نیز می‌گویند تا آن‌را از جفت خود موسوم به شباهنگ  ب (Sirius B) متمایز کنند. شباهنگ آ نیز یک ستاره زنده است؛ جرم آن دو برابر خورشید است و ۲۵ بار از خورشید تابنده‌تر است. جرم شباهنگ ب کمی کمتر از خورشید است و یک کوتوله سفید کم‌نور محسوب می‌شود. مردم دوره باستان تغییر فصل را از موقعیت شباهنگ نسبت به زمین تشخیص می‌دادند و برای پیدا کردن راه خود در سفرهای دریایی نیز از این ستاره بهره می‌بردند.

سپر یو وای (UY Scuti)

یکی از راه‌های پی بردن به اندازه یک ستاره، تعیین شعاع آن است که معمولا با شعاع خورشید مقایسه می‌شود. اخترشناسان می‌گویند، عرض یک ستاره نمی‌تواند از ۲۰۰۰ شعاع خورشیدی بزرگ‌تر باشد. تاکنون فقط تعداد کمی ستاره کشف شده است که شعاع‌شان حدود ۲۰۰۰ برابر شعاع خورشید است. یکی از آن‌ها سپر یو وای یا UY Scuti است. «سپر یو وای» یک ابرغول سرخ و شعاعش ۱۷۰۸ برابر شعاع خورشید است، یعنی عرض این ستاره حدود ۲.۴ میلیارد کیلومتر است. «سپر یو وای» ستاره متغیری است، یعنی درخشش آن بسته به زمان تغییر می‌کند.

R136a1

سنجش جرم ستاره راه‌ دیگری برای دانستن اندازه آن است. به ذرات تشکیل‌دهنده یک شیء جرم آن شیء می‌گویند. جرم یک ستاره را با جرم خورشید می‌سنجند. اخترشناسان تاکنون چند ستاره پرجرم کشف کرده‌اند که یکی از آن‌ها R136a1 است. این ستاره در یکی از خوشه‌های سحابی رتیل در کهکشان ابر ماژلانی بزرگ جای دارد و می‌توان آن‌را از نیم‌کره جنوبی زمین دید. جرم ستاره مذکور ۲۵۶ برابر جرم خورشید است و یک ستاره جفت نیز دارد. دانشمندان نمی‌دانند که ستاره R136a1 چه مدت زندگی خواهدکرد و پس از آن‌که زندگیش پایان یافت چه خواهدکرد. برخی دانشمندان می‌گویند پس از آن‌که هسته این ستاره درهم‌شکست، زندگی آن با انفجار ابرنواختر عظیمی پایان می‌یابد و نهایتا شاید به ستاره نوترونی یا سیاه‌چاله ستاره‌ای نیز تبدیل شود.

دورترین ستاره منفردی که بشر تاکنون رصد کرده است حدود ۱۰۰ میلیون سال نوری از زمین فاصله دارد و در خوشه مرداب در کهکشان M100 است.

ستاره کرکس نشسته (نسر واقع)

ستاره نسر واقع را کرکس نشسته نیز می‌نامند. در انگلیسی به آن ستاره وگا (Vega) می‌گویند و نام دیگر آن آلفا شلیاق (a Lyrae) است. کرکس نشسته درخشان‌ترین ستاره در صورت فلکی شلیاق است و در سال ۱۳.۷۲۷ میلادی یعنی حدود ۱۲ هزار سال دیگر ستاره قطبی زمین خواهدشد، یعنی قطب زمین به‌سمت آن متمایل خواهدشد. اخترشناسان دریافته‌اند که ستاره کرکس نشسته نسبت به جرمش بسیار بزرگ است زیرا بسیار سریع دورِ محورش می‌چرخد. همین چرخش سریع سبب شده است این ستاره مثل توپی که فشارش داده باشند، شکل نسبتا پهنی به‌خود بگیرد. ما کرکس نشسته را در راستای قطب آن می‌بینیم.

سن کرکس نشسته تنها ۴۰۰ میلیون سال است لذا نسبتا جوان محسوب می‌شود. کرکس نشسته، ستاره‌ نوع A و جرم آن دو برابر جرم خورشید است. این ستاره به‌اندازه خورشید زندگی نخواهدکرد زیرا سوخت هسته‌ایش را بسیار سریع‌‌تر مصرف می‌کند.

ستاره ابط‌الجوزا یا شبان‌شانه (آلفای شکارچی)

شاید عده‌ای بپرسند که کدام ستاره‌ها با انفجار ابرنواختر خاموش خواهندشد. تاکنون چند ستاره ابرغول سرخ کشف شده است که این‌گونه به کارشان پایان خواهندداد. ستاره ابط‌الجوزا یا شبا‌ن‌شانه یکی از آن‌هاست. این ستاره را آلفای شکارچی (ɑ Orion) نیز می‌نامند. شبان‌شانه دومین ستاره درخشان در صورت فلکی شکارچی است که تقریبا از اواسط آبان تا حدود اواسط فروردین از اکثر نقاط زمین رصد می‌شود. ابط‌الجوزا یا شبان‌شانه ابرغول سرخی است که ۶۵۰ سال نوری از زمین فاصله دارد. هیچ اخترشناسی کاملا مطمئن نیست که شبان‌شانه چه‌‌زمانی دچار انفجار ابرنواختر خواهدشد. ستاره‌شناسان حدس می‌زنند که شاید این انفجار چند میلیون سال دیگر رخ دهد که در مقیاس نجومی زمان نسبتا کوتاهی است.

قلب‌العقرب

قلب‌العقرب (Antares) ابرغول دیگری است که در صورت فلکی کژدم جای دارد و تمام ساکنان زمین می‌توانند آن‌را رصد کنند. این ستاره حدود ۵۵۰ سال نوری از زمین فاصله دارد و ۱۰.۰۰۰ بار درخشان‌تر از خورشید است. جرم قلب‌العقرب نیز ۱۸ برابر جرم خورشید است. قلب‌العقرب یک ستاره جفت موسوم به قلب‌العقرب ب (Antares B) دارد که نسبتا کوچک است و شاید شعاع آن تنها چهار برابر شعاع خورشید و جرم آن فقط ۱۰ برابر جرم خورشید باشد. قلب‌العقرب نیز مانند شبان‌شانه ممکن است طی ۱۰۰.۰۰۰ سال آینده به انفجار ابرنواختر دچار شود.

رجل‌الجبار (پای شکارچی)

رجل‌الجبار درخشان‌ترین ستاره در صورت فلکی شکارچی است. آن‌را پای شکارچی یا شکارچی بتا (ɓ Orions) نیز می‌گویند. رجل‌الجبار هفتمین ستاره درخشان در آسمان شب است. تابندگی آن ۱۲۰.۰۰۰ برابر خورشید است و ستاره متغیری محسوب می‌شود، یعنی در اوقات مختلف تغییر می‌کند. رجل‌الجبار یک جفت نیز دارد که خود آن جفت، در اصل، دو ستاره است و هر دو آن‌ها ستاره نوع B هستند. با این‌که رجل‌الجبار را دومین ستاره درخشان صورت فلکی شکارچی می‌نامند اما اکثر اوقات درخشان‌ترین ستاره در این صورت فلکی است.

---

مطالب مرتبط:

• چرا ستاره‌ها چشمک می‌زنند (علت چشمک زدن ستاره‌ها)
• ستاره غول سرخ چیست؟

---

موضوع: ستاره چیست و چگونه تشکی می‌شود

عبارت کلیدی: ستاره چیست و چگونه تشکیل می‌شود