سحابی خرچنگ یا سحابی M1 چیست و چه مشخصاتی دارد؟

سحابی خرچنگ یا M1

سحابی خرچنگ (سحابی M1)، یک سحابی از نوع بازمانده ابرنواختر (supernova remnant) و توفان تَپ‌اَختر (pulsar wind) است. این سحابی در شمال صورت فلکی ثور (تائوروس) است. قدر مطلق یا درجه درخشندگی سحابی خرچنگ از دید ساکنان زمین،  ۸.۴ است. لذا در شرایط خوب جوی می‌توان آن را با دوربین دید. خرچنگ (M1) تنها سحابی از نوع بازمانده‌های ابرنواختر است که در گروه پدیده‌های فلکی مسیه (Messier) جای دارد و معروف‌ترین جرم آسمانی در نوع خود است. میزان تابندگی سحابی خرچنگ ۷۵,۰۰۰ برابر خورشید و فاصله آن از زمین ۶۵۰۰ سال نوری است. سحابی خرچنگ را سحابی Messier 1 یا به‌طور خلاصه M1 و نیز Taurus A یا NGC 1952 نیز می‌گویند.

مطلب مرتبط: سحابی چیست و چگونه تشکیل می‌شود؟

کشف سحابی خرچنگ (M1)

سحابی خرچنگ در اثر انفجار ابرنواختر SN 1054 پدید آمده است. ستاره‌شناسان چینی افنجار مذکور را در سال ۱۰۵۴ پس از میلاد حضرت مسیح علیه‌السلام رصد کردند. سحابی خرچنگ را جان بویس در سال ۱۷۳۱ کشف کرد. در ۲۸ اوت ۱۷۵۸ نیز چارلز مسیه (Charles Messier) هنگامی که در پی رصد یک دنباله‌دار درخشنده بود، این سحابی را مستقلا کشف کرد.

او درباره موقعیت این سحابی نوشت: بر فراز شاخ صورت فلکی ثور، هیچ ستاره‌ای نیست، بلکه نوری سپید و ممتد به‌شکل شعله یک شمع به چشم می‌خورد که هنگام رصد دنباله‌دار در سال ۱۷۵۸ کشف شد.

مسیه ابتدا گمان می‌کرد دنباله‌دار هالی را دیده است، زیرا پیش‌بینی شده بود که این دنباله‌دار در سال ۱۷۵۸ در آسمان زمین ظاهر خواهدشد. اما سرانجام دریافت که آنچه دیده است یک شیء آسمانی ثابت است. این کشف او را واداشت تا برای اشیایی که در آسمان رصد می‌کند و ممکن است به‌خاطر ظاهر ابرمانندشان با دنباله‌دارها اشتباه گرفته شوند، دسته‌بندی خاصی شکل دهد.

سحابی خرچنگ یا M1 چگونه تشکیل شده است؟

قطر سحابی خرچنگ (M1) حدود ۱۱ سال نوری است. این سحابی اکنون با سرعت حدود ۱۵۰۰ کیلومتر در ثانیه در حال انبساط است. این سحابی، تپ‌اختری دارد و آن را نیز خرچنگ (Crab pulsar) نامیده‌اند. تپ‌اختر خرچنگ ستاره‌ای نوترونی است که در هر ثانیه ۳۰.۲ بار دور خود می‌چرخد (حرکت وضعی).

نام دیگر تپ‌اختر خرچنگ، PSR 0631+21 است و جوان‌ترین تپ‌اختر کشف شده تاکنون است. این تپ‌اختر از خود نور، امواج رادیویی، فرابنفش، پرتو ایکس و پرتو گاما منتشر می‌کند.

در سال ۱۹۴۹ تپ‌اختر خرچنگ یکی از منابع قدرتمند انتشار امواج رادیویی شناخته شد. در آوریل ۱۹۶۳ کشف شد ابن سحابی از خود پرتو ایکس منشر می‌کند. منبع انتشار پرتوهای ایکس را Taraus X-1 نام نهادند. سحابی خرچنگ (M1) قوی‌ترین منبع انتشار پرتوهای ایکس و گاما در آسمان است. انرژی منتشر شونده از سحابی خرچنگ حدود ۳۰ کیلوالکترون ولت (KeV) است.

ساختار سحابی خرچنگ

سحابی خرچنگ بخشی از بازوی برساووش (Perseus Arm) در کهکشان راه شیری است. ستاره‌ای که با انفجارش سحابی خرچنگ پدید آمد، پوسته بزرگی از رشته‌کهکشان‌ها (اصطلاحا فیلامنت‌) پدید آورد. این پوسته از زمان پیدایش تاکنون پیوسته منبسط می‌شود. انبساط پوسته فیلامنتی همچنان ادامه خواهدیافت تا سرانجام در فضای اطراف پراکنده و ناپدید شود.

رشته‌کهکشان‌های سحابی خرچنگ حاوی گازهای یونیزه‌ شده‌ای هستند. این گازهای یونیزه سبب درخشش سحابی می‌شوند. الکترون‌های موجود در گازهای سحابی با سرعتی نزدیک به سرعت نور حرکت می‌کنند. لذا موجب بروز پدیده‌ای می‌شوند که به آن تابش سنکروترون (synchrotron radiation) می‌گویند. تابش سنکروترون سبب می‌شود سحابی در طول‌موج‌های رادیویی مرئی شود.

رشته‌کهکشان‌ها یا فیلامنت‌های سحابی خرچنگ از اتمسفر ستاره‌ای پدید آورنده سحابی به‌جای مانده‌اند. آن‌ها عمدتا دارای هیدروژن و هیلوم یونیزه شده و نیز عناصر دیگری مانند اکسیژن، کربن، آهن، نیتروژن، گوگرد و نئون هستند. دمای رشته‌کهکشان‌ها معمولا حدود ۱۱۰۰۰ تا ۱۸۰۰۰ کلوین است.

عکسی از سحابی خرچنگ

جدول مشخصات سحابی خرچنگ یا M1

مطالب مرتبط: ویژگی‌ سایر سحابی‌ها