سحابی چیست و چگونه تشکیل می‌شود؟ انواع سحابی‌ها
سحابی چیست و چگونه تشکیل می‌شود؟
سحابی (Nebula) ابری عظیم و حیرت انگیز از گاز، غبار و پلاسما است که در فضای بین ستارگان پدید می‌آید. سحابی‌ها حاوی هیدروژن و هلیوم و ترکیبی از گازهای دیگر هستند. سحابی‌ها انواع مختلفی دارند. ابرهای مولکولی، سحابی‌های تاریک، بازمانده‌های ابرنواختر، و سحابی‌های سیاره‌نما برخی از انواع سحابی‌ها هستند. کهکشان راه شیری نیز سحابی‌های متعددی دارد و ستاره‌شناسان این ابرها را در کهکشان‌های دیگر نیز یافته‌اند. وقتی زندگی ستاره‌ها به پایان می‌رسد و مواد تشکیل‌دهنده آنها در فضا پخش می‌شود، گازها و غبارشان با ابرهای گازی ترکیب می‌شوند و سحابی‌های پیچیده‌ای پدید می‌آیند. در ادامه اطلاعات بیشتری ارائه خواهدشد که بیشتر توضیح خواهدداد سحابی چیست و چگونه تشکیل می‌شود.
مطبی مرتبط: پلاسما چیست و با گاز چه تفاوتی دارد – نجوم و فیزیک
انواع سحابی
برخی از انواع سحابی‌ها چنین هستند:
- ابرهای مولکولی (Molecular clouds)
- سحابی‌های تاریک (Dark nebulae)
- بازمانده‌های ابرنواختر (Supernova remnants)
- سحابی‌های سیاره‌نما (Planetary nebulae)
ستاره‌ها در سحابی‌های مولکولی و سحابی‌های تاریک پدید می‌آیند. مواد اصلی تشکیل‌دهنده این دو نوع سحابی هیدروژن و هلیوم و اندکی از گازهای دیگر و ذرات غبار است. در بازوهای مارپیچی کهکشان راه شیری نیز سحابی‌های متعددی از این دو نوع را می‌توان یافت. منظومه شمسی حدود ۴۰۵ میلیارد سال پیش در چنین ناحیه‌ای آفریده شده است. سحابی سر اسب از آشناترین سحابی‌های تاریک مولکولی است.
سحابی‌های موسوم به بازمانده‌های ابرنواختر از آخرین بقایای ستاره‌های بزرگ هستند که پس از پایان زندگی‌شان منفجر شده‌اند. این ابرهای گسترده گاز و غبار حاوی ستاره‌های نوترونی یا حتی سیاه‌چاله‌هایی هستند که آخرین محلی را که ستاره در آن بوده مشخص می‌کنند. معروفترین سحابی از نوع بازمانده‌های ابرنواختر، سحابی خرچنگ یا M1 (تصویر ۱) در صورت فلکی ثور (تائوروس) است. انفجار این ستاره در سال ۱۰۵۴ پس از میلاد در آسمان زمین مشاهده شد. سحابی خرچنگ حاوی یک تپ‌اختر است. تپ‌اختر ستاره‌ای نوترونی است که با سرعت دور خود می‌چرخد. اطراف این تپ‌اختر خرچنگ را ابرهای فیلامنتی احاطه کرده‌اند. ابرهای فیلامنتی پس از انفجار ستاره در فضا پخش شده‌اند.
سحابی‌های سیاره‌نما بازمانده‌های ستاره‌هایی شبیه خورشید هستند. این سحابی‌ها ابری از گاز و غبار دارند که یک ستاره کوتوله سفید را احاطه کرده و آن را به‌آرامی سرد می‌کنند. سحابی حلقه (Ring Nebula) معروفترین سحابی سیاره‌نما است که در صورت فلکی بربط (لیرا) جای دارد. سحابی حلقه پیش‌تر ستاره‌ای شبیه خورشید بود که پس از پیری کم‌کم اتمسفر بیرونی خود را به فضا پراکند. آنچه از اتمسفر این ستاره به جای ماند، ابری حلقوی بود که در اثر پرتوافشانی ستاره کوتوله سفید به‌جای مانده از آن، درخشید.
مطلب مرتبط: ستاره چیست و چگونه تشکیل می‌شود؟
تصویر ۱. سحابی خرچنگ
مطلب مرتبط: کهکشان چیست و چگونه تشکیل می‌شود و چند گونه است؟
نام برخی از سحابی‌های معروف
نام برخی از سحابی‌های معروف چنین است:
- جبار یا شکارچی (Orion nebula)
- اتا کارینا (Eta Carinae nebula)
- رتیل (Tarantula nebula) در ابر بزرگ ماژلانی
- سر اسب (Horsehead nebula)
- کیسه زغال (Coal sack nebula)
- مرداب (Lagoon nebula)
- عقاب (Eagle nebula) که بخشی از آن ستون‌های آفرینش (Pillars of Creation) نام دارد
- اسکیمو (Eskimo nebula)
- حباب (Bubble nebula)
- جغد (Owl nebula)
- عنکبوت قرمز یا عنکبوت سرخ (Red spider nebula)
اکثر این سحابی‌ها به جز سحابی کیسه زغال در معرض تابش نور ستاره‌هایی هستند که درون همین سحابی‌ها پدید آمد‌ه‌اند. و اینک درباره سحابی‌های مذکور توضیحات بیشتری ارائه می‌شود.
مطلب مرتبط: تپ‌اختر چیست و چه ویژگی‌هایی دارد
سحابی کیسه زغال
کیسه زغال نمونه‌ای از سحابی‌های تاریک است که ستاره‌های اطرافش را تاریک کرده است و شاید درون آن ستاره‌های دیگری در حال پیدایش باشند.
سحابی شکارچی یا جبار
شکارچی یا جبار بخشی از ابر بین‌ستاره‌ای بزرگ‌تری موسوم به مجموعه ابر مولکولی شکارچی (Orion Molecular Cloud Complex) است. این سحابی حدود ۱۵۰۰ سال نوری از زمین فاصله دارد. شکارچی صدها ستاره نوزاد و کوتوله قهوه‌ای دارد.
سحابی سر اسب
سحابی سر اسب بخشی از مجموعه ابر مولکولی شکارچی و نوعی سحابی تاریک است که پس‌زمینه آن در اثر پرتوافشانی چندین ستاره جوان و تازه متولد شده می‌درخشد. اخترشناسان می‌دانند که ستاره‌هایی درون سحابی سراسب در حال پیدایش هستند. درخشش این ستاره‌ها به‌مرور سحابی سراسب را خواهدخورد و سرانجام این سحابی توسط پرورشگاه‌های ستاره‌های خود مصرف و نابود خواهدشد.
سحابی عقاب
سحابی عقاب یک سحابی در صورت فلکی مار است. معروفترین ناحیه سحابی عقاب، ستون‌های آفرینش نام دارد که محل تولد ستاره‌هاست. این ناحیه درون ستون‌هایی از گاز و غبار پنهان است. ستاره‌های خردسال ابرهای این سحابی را خورده و شکل‌هایی شبیه ستون پدید آورده‌اند. پرتوافشانی ستاره‌های خردسال گازها و غبارهای این سحابی را نابود خواهدکرد و لذا این سحابی نیز سرانجام ناپدید خواهدشد. سحابی ستون‌های آفرینش حدود ۷۰۰۰ سال نوری از ما فاصله دارد. این سحابی که فضایی به وسعت بیش از ۱۰۰ سال نوری را می‌پوشان، بین ستون‌هایش هزاران ستاره دارد.
سحابی خرچنگ (M1)
سحابی خرچنگ نیز از ابرنواختر به جای مانده است و ۶۵۰۰ سال نوری از زمین فاصله دارد. این سحابی زمانی پدید آمد که ستاره‌ای که جرم آن حدود ۱۰ یا ۱۱ برابر جرم خورشید بود طی پدیده‌ای موسوم به ابرنواختر نوع ۲ یا شکست هسته (core-collapse) از هم پاشید. در ابرنواختر نوع ۲ ستاره‌ای سنگین به‌سرعت منفجر می‌شود و بخش بزرگی از جرم ستاره در فضا پراکنده می‌شود. آنچه از ستاره از هم پاشیده به جای ماند، ستاره‌ای نوترونی بود که ۳۰ بار در ثانیه دور خود می‌چرخد و تپ‌اختر سحابی خرچنگ نام دارد.
سحابی اسکیمو
اسکیمو، سحابی سیاره‌نما است و زمانی پدید آمد که یک ستاره با جرمی مشابه جرم خورشید حدود ۱۰۰۰۰ سال پیش فرآیند واپاشی اتمسفر بیرونی خود به فضا را آغاز کرد. در اثر این فرآیند یک جفت ابر پدید آمد که شبیه صورت اسکیمو است. طی چندده هزار سال، تمام گازها و غبار این سحابی در فضا پخش خواهدشد و تنها یک ستاره کوتوله سفید به جای خواهدماند که به‌آرامی سرد خواهدشد.
مطلب مرتبط: تلسکوپ جیمز وب چیست و کجاست و چگونه کار می‌کند؟
اطلاعات بیشتر درباره اینکه سحابی چیست و حاوی چه موادی است؟
- اکثر سحابی‌ها موادی دارند که بعدها از آنها ستاره‌ها و سیاره‌ها پدید می‌آیند. گازها، غبار و مولکول‌های پیچیده از جمله چنین موادی هستند.
- سحابی‌ها همواره حرکت می‌کنند هرچند در تصاویر بسیار آرام و ساکن به نظر می‌رسند. ترکیب شدن این ابرها میدان‌های مغناطیسی ایجاد می‌کند.
- ابرهای مولکولی چند نوع هستند: گلبول‌های تاریک (dark globules)، سحابی‌های گسیلشی (emission nebulae) و سحابی‌های بازتابی (reflection nebulae). سحابی‌های گسیلشی می‌درخشند زیرا گازهای‌شان گرم می‌شود. سحابی‌های بازتابی عمدتا حاوی غبار هستند و لذا نور ستاره‌های اطراف‌سان را منعکس می‌کنند.
- خورشید و سیاره‌های منظومه شمسی حدود ۴۰۵ میلیارد سال پیش درون یک سحابی آفریده شده‌اند.
- سحابی‌ها در کهکشان‌های دیگر نیز هستند. اخترشناسان آنها را در تمام کهکشان‌های مارپیچی و نیز در ابرهای ماژلانی اطراف‌مان رصد کرده‌اند.
کلیدواژه: سحابی چیست؟ سحابی چگونه تشکیل می‌شود؟
عنوان: سحابی چیست و چگونه تشکیل می‌شود؟