ویژگی‌های کهکشان شبح – NGC 628
کهکشان شبح (فانتوم)
ویژگی‌های کهکشان شبح چیست: کهکشان شبح یا فانتوم (Phantom galaxy) که آن‌را NGC 628 و یا M74 نیز می‌نامند، یک کهکشان بزرگ مارپیچی در صورت فلکی حوت یا ماهیان (Pisces) است. قرص کهکشان مذکور رو به زمین و قدر ظاهری آن ۱۰ است. فاصله کهکشان شبح از زمین ۳۰ میلیون سال نوری است و در ناحیه‌ای به وسعت ۱۰.۵ در ۹.۵ دقیقه قوسی در آسمان گسترده شده است. قطر کهکشان شبح ۹۵,۰۰۰ سال نوری یعنی تقریبا هم‌اندازه کهکشان راه شیری است. کهکشان شبح حدود ۱۰۰ میلیارد ستاره دارد. در ادامه با جزئیات بیشتری توضیح داده می‌شود که ویژگی‌های کهکشان شبح چیست.
مطلب مرتبط: کهکشان چیست و چگونه تشکیل می‌شود
نام‌های دیگر کهکشان شبح: NGC 628 و M74
کهکشان شبح را «پیِر مِشان» اواخر سپتامبر ۱۷۸۰ کشف کرد و سپس موضوع را به همکار و دوستش چارلز مسیه اطلاع داد. مسیه نیز پس از تعیین موقعیت کهکشان مذکور، در ۱۸ اکتبر ۱۷۸۰ آن‌را به کاتالوگ خود افزود. لذا کهکشان شبح را M74 (مخفف Messier 74) نیز می‌نامند، زیرا هفتادوچهارمین جرم آسمانی بود که به فهرست چارلر مسیه اضافه شد. در کاتالوگ عمومی جدید نیز به‌آن NGC 628 میگویند.
مطلب مرتبط: ستاره چیست و چگونه تشکیل می‌شود
ساختار و ویژگی‌های کهکشان شبح چیست
کهکشان شبح نمونه بسیارخوبی از یک کهکشان مارپیچی بزرگ است. این کهکشان دو بازوی مارپیچی واضح دارد و چون قرص کهکشان رو به زمین و اندازه ظاهریش بزرگ است، برای ستاره‌شناسان علاقمند به ساختار کهکشان‌های مارپیچی، مورد مطالعاتی بسیارخوبی است. وسعت بازوهای مارپیچی کهکشان شبح حدود ۱۰۰۰ سال نوری است و خوشه‌هایی از ستاره‌های آبی و جوان و چندین سحابی ستاره‌زا دارد. کهکشان شبح با سرعت ۷۹۳ کیلومتر در ثانیه از ما دور می‌شود.
کهکشان شبح ظاهر متقارنی دارد. احتمالا برهم‌کنش گرانشی کهکشان شبح با کهکشان‌های مجاورش، موج‌های متراکمی ایجاد کرده است که این موج‌ها قرص گازی را از مرکز کهکشان دور کرده‌اند و نتیجتاً کهکشان شبح ظاهری چنین متقارن به خود گرفته است. ایجاد مناطق ستاره‌زا در بازوهای مارپیچی کهکشان شبح نیز نتیجه برهم‌کنش و برخورد ابرهای کهکشانی است.
منبع پرتو ایکس
در مارس ۲۰۰۵ منبع پرتو ایکس بسیار تابنده‌ای در کهکشان شبح شناسایی شد. جرم کهکشان شبح ۱۰,۰۰۰ برابر جرم خورشید است و حدوداً هر دو ساعت یک‌بار در فضا پرتو ایکس منتشر می‌کند. شدت پرتوتابی ایکس کهکشان شبح از میزان پرتوتابی یک ستاره نوترونی نیز بیشتر است. این کشف نشان می‌دهد که کهکشان شبح در دل خود یک سیاه‌چاله دارد. جرم این سیاه‌چاله مرکزی متوسط است. منبع انتشار پرتو ایکس در کهکشان شبح با شناسه CXOU J1013651.1+154547 مشخص شده است. در ۵ دقیقه قوسی داخلی از هسته کهکشان شبح ۲۱ منبع انتشار پرتو ایکس کشف شده است.
ابرنواخترهای کشف شده در کهکشان M74 یا NGC 628
در دهه‌های اخیر چند ابرنواختر نیز در کهکشان شبح (M74) شناسایی شده است:
- یکم: SN 2002ap در سال ۲۰۰۲
- دوم: SN 2003gd در سال ۲۰۰۳
- سوم: SN 2013ej در سال ۲۰۱۳
ابرنواختر SN 2002ap از کم‌نظیرترین ابرنواخترهای نوع Ic محسوب می‌شود که به آن فرانواختر نیز میگویند. این ابرنواختر در فاصله ۱۰ مگاپارسک از منظومه شمسی رصد شد و تابندگی ظاهری آن تا ۱۲.۳ درجه رسید.
ابرنواختر SN 2003gd از ابرنواخترهای Type II-P محسوب می‌شود. این ابرنواختر ۹.۶ مگاپارسک یا حدود ۳۱ میلیون سال نوری از زمین فاصله داشت و تابندگی ظاهری آن ۱۳.۲ بود. ابرنواختر مذکور از معدود ابرنواخترهایی بود که پژواک نوری (light echo) داشت. انعکاس انفجار پس از وقوع خود ابرنواختر را پژواک نوری میگویند. علت وقوع این ابرنواختر انفجار یک ابرغول سرخ نوع M بود.
ابرنواختر SN 2013ej نخستین بار در ۲۵ ژوئیه ۲۰۱۳ و در فاصله حدود ۲.۷ دقیقه قوسی از مرکز کهکشان کشف شد. تابندگی ظاهری آن ۱۲.۵ بود. ابرنواختر مذکور از نوع Type II بود. این نوع ابرنواخترها زمانی به وقوع می‌پیوندند که یک ستاره پرجرم روی هسته خودش آوار و سپس منفجر می‌شود. ستارهای که سبب وقوع ابرنواختر SN 2013ej بود احتمالا یک ابرغول سرخ بوده است.
مطلب مرتبط: سحابی چیست و چگونه تشکیل می‌شود
شبح عضو گروه کهکشانی M74 است
شبح، کهکشان مرکزیِ گروه کهکشانی M74 محسوب می‌شود. گروه M74، مجموعه کوچکی متشکل از ۵ تا ۷ کهکشان در صورت فلکی حوت است. برخی از اعضای گروه M74 چنین هستند:
- یکم: کهکشان عجیب UGC 891
- دوم: کهکشان نامنظم UGC 1176
- سوم: کهکشان نامنظم UGC 1195
- چهارم: کهکشان نامنظم UGCA 20
- پنجم: کهکشان عجیب و مارپیچی قطبی-حلقوی NGC 660
کهکشان NGC 660 تنها کهکشان از این گونه است که یک کهکشان عدسی‌شکل میزبانش بوده است. احتمالا برخورد دو کهکشان در یک میلیارد سال پیش، به پیدایش کهکشان NGC 660 انجامیده است.
کهکشان شبح کجاست: موقعیت مکانی
شبح را می‌توان در ۱.۵ درجه شمال‌شرقی «اِتا ماهی» یافت که درخشان‌ترین ستاره در صورت فلکی حوت است. میزان تابندگی ستاره «ماهی اِتا» تنها ۳.۶ درجه است اما با کمک دو ستاره درخشان حمل (برّه) و شرطان (برّه بتا) در صورت فلکی مجاور یعنی حمل، می‌توان اتا ماهی را نیز در آسمان یافت. اگر از ستاره حمل تا شرطان خطی فرضی رسم کنید و آن‌را تا حدود ۷۵ درجه پیش ببرید، به ستاره اتا ماهی منتهی می‌شود. کهکشان شبح (M74) حدوداً در ۱.۵ درجه‌ای ستارهای واقع شده است که هم‌راستا با شرطان است.
رصد کهکشان
کهکشان شبح با دوربین‌های چشمی بزرگ فقط به‌شکل توده‌ای نورانی دیده می‌شود. با تلسکوپ‌های کوچک می‌توان هسته درخشان کهکشان را نیز دید که هاله‌ای غبارآلود آن‌را احاط کرده است. اما با تلسکوپ‌های بزرگ بازوهای مارپیچی کهکشان نیز دیده می‌شود. کهکشان شبح شبیه کهکشان مثلث (M33) به‌نظر می‌رسد، اما هسته واضح‌تری دارد. اوایل مهر تا اوایل دی‌ماه بهترین زمان برای رصد کهکشان شبح است.
رصد کهکشان شبح برای تازه‌کارها چندان آسان نیست زیرا درخشندگی سطحی این کهکشان اندک است و باید زمانی که آسمان صاف و تاریک است رصد شود. کهکشان فرفره (M101) تنها شیء آسمانی در عالم اطراف ماست که درخشندگی سطحی آن کمتر از کهکشان شبح است. کهکشان چشم گربه
جدول ویژگی‌های کهکشان شبح
| نام‌های دیگر کهکشان شبح | Messier 74, M74, NGC 628, UGC 1149 |
| نوع کهکشان | مارپیچی |
| صورت فلکی | حوت (ماهیان) |
| بُعد | ۰۱h 36m 41.8s |
| مِیل | +۱۵°۴۷’۰۱” |
| فاصله کهکشان شبح از زمین | ۳۰ میلیون سال نوری |
| تعداد ستاره‌های کهکشان شبح | ۱۰۰ میلیارد |
| قدر ظاهری | +۱۰.۰ |
| ابعاد ظاهری | ۱۰’.۵ x 9’.۵ |
| شعاع کهکشان شبح | ۴۷,۵۰۰ سال نوری |
| انتقال به سرخ | ۶۵۷ کیلومتر در ساعت |
مطالب مرتبط: ویژگی سایر کهکشان‌ها
| ابرهای ماژلانی | آفتابگردان | آندرومدا | چرخ گاری | چشم گربه (کهکشان) |
| راه شیری | فرفره | گرازماهی (پنگوئن) | گرداب | مثلث |
| نهنگ |