ویژگیهای کهکشان فرفره (NGC 5457)
کهکشان فرفره
ویژگیهای کهکشان فرفره چیست: فرفره، کهکشان مارپیچی بزرگی است که بازوهای مارپیچ و نوارهایی از جنس غبار، تمام آن را احاطه کرده است. کهکشان فرفره در فهرست اجرام آسمانی مسیه M101 نام گرفته است. در کاتالوگ عمومی جدید نیز آنرا NGC 5457 نامیده اند. فاصله کهکشان فرفره از زمین حدود ۲۱ میلیون سال نوری است و حدود یک تریلیون ستاره دارد. جرم کهکشان فرفره نیز یک تریلیون برابر جرم خورشید است. در ادامه، ویژگیهای کهکشان فرفره با جزییات بیشتری توضیح داده میشود.
سایر نامها: M101 و NGC 5457
نام کهکشان فرفره در فهرست مسیه، M101 است. در کاتالوگ عمومی جدید نیز آنرا NGC 5457 نامیدهاند.
مطلب مرتبط: کهکشان چیست و چگونه تشکیل میشود
ویژگیهای کهکشان فرفره
طبق برآوردها کهکشان فرفره یا M101 یا NGC 5457 یک تریلیون ستاره دارد. با ترکیب تصاویر طولموج مرئی، فروسرخ و پرتو ایکس، مشخص شد که ستارههای جوان و پیر در سرتاسر بازوهای مارپیچی کهکشان پخش شدهاند. کهکشان فرفره مناطق ستارهزای پرشماری دارد که در نوع خود کمنظیر است. در این مناطق ستارههای جدیدی آفریده میشوند. بسیاری از این مناطق ستارهزا بزرگ و درخشان هستند و ستارههای متعدد جوان و بسیار داغ و تابنده، گازهای این مناطق را یونیده کردهاند.
با رصد کهکشان فرفره در سال ۱۹۹۱ میلادی ۱۲۶۴ منطقه ستارهزا در آن کشف شد. از این تعداد، ۳ منطقه چنان درخشان بودند که در کاتالوگ عمومی جدید، شناسه مجزایی برایشان تعیین شد: NGC 5461، NGC 5462 و NGC 5471.
کهکشان فرفره کجاست: موقعیت مکانی
کهکشان فرفره را بهآسانی میتوان در آسمان یافت. این کهکشان درست بالای دستگیره دب اکبر است و با ستاره قائد و جفتستاره میزار و الکور، یک مثلث تشکیل میدهد. کهکشان فرفره در ۵.۵ درجه شمالشرقی ستاره قائد است. بهار بهترین زمان سال برای رصد کهکشان فرفره است.
رصد کهکشان
کهکشان فرفره ۲۰.۹ میلیون سال نوری از زمین فاصله دارد و قدر ظاهری آن ۷.۸۶ است. قطر M101 حدود ۱۷۰.۰۰۰ سال نوری است فلذا کهکشان نسبتا بزرگی محسوب میشود اما درخشندگی سطحی آن اندک است و برای دیدنش حتی با تلسکوپهای متوسط نیز آسمان باید صاف و بدون مهتاب باشد.
با تلسکوپهای کوچک فقط منطقه مرکزی کهکشان که نسبتا درخشانتر است دیده میشود. با تلسکوپ ۴ اینچی ساختار مارپیچی کهکشان مثل تودهای ابری مشاهده میشود اما تلسکوپهای ۸ اینچی، هسته متراکم کهکشان را نشان میدهند و ساختار مارپیچی کهکشان نیز بهشکل هالهای کمفروغ دیده می شود.
مطلب مرتبط: سحابی چیست و چگونه تشکیل میشود
ساختار کهکشان فرفره
قطر کهکشان فرفره ۱۷۰,۰۰۰ سال نوری است، لذا حدوداً ۷۰ درصد بزرگتر از کهکشان راه شیری است. جرم قرص کهکشان فرفره حدودآً ۱۰۰ میلیارد جرم خورشیدی است. جرم برجستگی مرکزی کوچک کهکشان نیز ۳ میلیارد برابر جرم خورشید است. قدر مطلق کهکشان ۲۱.۶- است و یعنی ۳۰ میلیارد بار تابندهتر از خورشید است. ظاهرا کهکشان فرفره سیاهچاله مرکزی بزرگی ندارد زیرا رصدهای رادیویی و پرتو ایکس هیچ منبع تابشی قدرتمندی را در هسته کهکشان شناسایی نکرده است.
در تصاویر، منطقه مرکزی کهکشان، متقارن به نظر میرسد اما ساختار کهکشان در اصل نامتقارن است زیرا با کهکشانهای کوچکتر مجاورش برهمکنش داشته است. ظاهرا در گذشتهای نهچندان دور، هسته کهکشان در اثر یک برخورد جابهجا شده است و دیگر مرکزیت ندارد.
کهکشان فرفره یا M101، پنج همسایه معروف دارد که عبارتند از: NGC 5204، NGC 5474، NGC 5477، NGC 5585 و کهکشان هولمبرک چهار. شاید ساختار سترگ M101 نتیجه برهمکنش گرانشی آن با کهکشان کجشده NGC 5474 بوده است.
عضویت در گروه کهکشانی M101
فرفره یا M101 عضو گروه کهکشانی M101 است و بهجهت اهمیتش، نام گروه کهکشانی را نیز M101 نهادهاند. دستکم ۹ کهکشان عضو این گروه هستند.
مطلب مرتبط: ستاره چیست و چگونه تشکیل میشود
کوتاه درباره ویژگیهای M101 یا NGC 5457
- قطر کهکشان فرفره ۱۷۰,۰۰۰ سال نوری یعنی حدود دو برابر قطر کهکشان راه شیری است.
- کهکشان فرفره نیز مانند راه شیری، آندرومدا و کهکشان گرداب، ساختاری مارپیچی دارد.
- در بازوهای مارپیچی M101 بیش از ۳۰۰۰ منطقه ستارهزا شناسایی شده است. در هیچ کهکشان دیگری تا بهحال این تعداد منطقه ستارهزا رصد نشده است. این مناطق را بهسبب هیدروژن فراوانشان HII مینامند.
- کهکشان فرفره برآمدگی مرکزی نسبتا کوچکی دارد که جرم آن حدود ۳ میلیارد برابر جرم خورشید است و ضمنا میشود گفت که در برآمدگی M101 هیچ ستاره جدیدی تشکیل نمیشود، لذا در مقایسه با بازوهای مارپیچی آن، منطقه آرامتری است.
- با اینکه بسیاری از کهکشانها سیاهچالههای مرکزی بسیار پرجِرمی دارند، اما اخترشناسان در قلب M101 هنوز هیچ سیاهچالهای نیافتهاند.
- از نقاط متعددی از M101 پرتو ایکس منتشر میشود. ستارههای فروپاشیده و مناطق حول سیاهچالههای ستارهوار (stellar-mass black hole) مبدا انتشار پرتوهای ایکس هستند.
- کهکشان فرفره به گروهی از کهکشانها تعلق دارد که از طریق نیروی جاذبهشان همگی با یکدیگر در تعاملند و بههمین سبب، شکل آنها تغییر مییابد.
جدول ویژگیهای کهکشان فرفره (M101 یا NGC 5457)
| سایر نامها | Pinwheel galaxy, M101, NGC 5457, UGC 8981 |
| نوع کهکشان | مارپیچی |
| صورت فلکی | دب اکبر |
| قطر | ۱۷۰,۰۰۰ سال نوری |
| فاصله از زمین | ۲۰.۹ میلیون سال نوری (معادل ۶.۴ مگاپارسک) |
| جرم | ۱,۰۰۰ میلیارد برابر جرم خورشید |
| تعداد ستارهها | ۱ تریلیون |
| بُعد | ۱۴h 03m 12.6s |
| میل | +۵۴°۲۰’۵۷” |
| قدر ظاهری | +۷.۸۶ |
| قدر مطلق | -۲۱.۶ |
| سرخگرایی (Redshift) | ۰.۰۰۰۸۰۴ |
مطالب مرتبط: ویژگی سایر کهکشانها
| ابرهای ماژلانی | آفتابگردان | آندرومدا | چرخ گاری | چشم گربه (کهکشان) |
| راه شیری | شبح | گرازماهی (پنگوئن) | گرداب | مثلث |
| نهنگ |
