ویژگی‌های ستاره نسر واقع (کرکس نشسته) – Vega
ستاره نِسر واقع (کرکس نشسته) یا ستاره وگا (Vega)
ویژگی‌های ستاره نسر واقع یا کرکس نشسته: نسر واقع (Vega) با قدر ظاهری ۰.۰۳+ ستاره‌ای سفیدآبی و درخشان در صورت فلکی کم‌فروغ اما معروف «شلیاق» است و پس از نگهبان شمال (Arcturus)، دومین ستاره درخشان آسمان شمالی محسوب می‌شود و در مجموع نیز پنجمین ستاره پرنور آسمان شب است. این ستاره هنوز سوزاندن هیدروژن را تمام نکرده است و لذا طبق نمودار هرتسپرونگ-راسل در زمره ستاره‌های رشته اصلی است. «کرکس نشسته» در لاتین Vega نام دارد و «ویگا» تلفظ می‌شود. نام ستاره وگا از نام عربی آن یعنی «النِسر الواقع» گرفته شده است که به‌معنی کرکس نشسته است.
نسر واقع حدود ۱۲,۰۰۰ سال پیش از میلاد، ستاره قطبی زمین محسوب می‌شد، زیرا قطب شمال زمین رو به این ستاره متمایل بود. سپس در اثر چرخش تدریجی و بسیار آهسته محور زمین، جُدَی (Polaris) ستاره قطبی زمین شد. اما تقریبا در سال ۱۳,۷۰۰ میلادی، قطب شمال زمین دوباره به‌سمت نسر واقع متمایل خواهدشد. نسر واقع (کرکس نشسته) همراه «الطیر» و «ذنب» عضو گروه ستاره‌های مثلث تابستانی است.
ویژگی‌های ستاره نسر واقع (کرکس نشسته)
«نِسر واقع» ستاره‌ای از رده A0Va است که در رشته اصلی نمودار هرتسپرونگ-راسل جای دارد (تصویر ۱). فاصله آن از زمین فقط ۲۵ سال نوری است و حدود ۴۵۵ میلیون سال از زندگی آن می‌گذرد، یعنی سن این ستاره حدود یک‌دهم سن خورشید است. اما نسر واقع به‌سرعت در حال سوزاندن هیدروژن است و پیش‌بینی می‌شود پس از تقریبا ۵۰۰ میلیون سال به ستاره غول سرخ رده M تبدیل شود. اما خورشید برای رسیدن به این مرحله ۵ میلیارد سال زمان لازم دارد.
تصویر ۱. نمودار هرتسپرونگ-راسل و موقعیت برخی ستارگان معروف در این نمودار؛ کرکس نشسته در حال حاضر جزو ستارگان رده A0Va است.
مطلب مرتبط: ستاره چیست و چگونه تشکیل می‌شود؟
کوتاه درباره نسر واقع
- ستاره نسر واقع ۲۵ سال نوری از زمین فاصله دارد. این ستاره بسیار درخشان است و چون نسبتا به زمین نزدیکتر است، جز خورشید بیش از هر ستاره دیگری مطالعه شده است.
- در حال حاضر جُدَی یا سهیل (پولاریس) ستاره قطبی زمین است. یعنی قطب شمال زمین رو به این ستاره است. اما پس از ۱۰,۰۰۰ سال، قطب شمال زمین مجددا رو به کرکس نشسته متمایل خواهدشد و آنگاه کرکس نشسته یا نسر واقع (وگا) ستاره قطبی زمین خواهدبود.
- قرص بزرگی از غبار به قطر صدها واحد نجومی، ستاره نسر واقع را احاطه کرده است. احتمالا از تراکم توده‌های این قرص غبارآلود، سیاره‌هایی حول ستاره پدید آمده‌اند یا پدید خواهندآمد.
- ستاره کرکس نشسته یا وگا چون جرم فراوانی دارد، در مقایسه با ستاره‌های کوچکتر، از جمله خورشید، سوخت خود را بسیار زودتر می‌سوزاند و لذا زندگی کوتاه‌تری خواهدداشت.
- طبق برآوردها مدت زندگی ستاره کرکس نشسته یا نسر واقع در رشته اصلی، حدوداً یک‌میلیارد سال خواهد بود. یعنی هم‌جوشی هیدروژن در هسته این ستاره در کل حدود ۱ میلیارد سال طول خواهد کشید.
- پس از حدود نیم میلیارد سال هم‌جوشی هیدروژن در هسته ستاره کرکس نشسته پایان می‌یابد و این ستاره به غول سرخ تبدیل می‌شود.
- ستاره نسر واقع یا کرکس نشسته بسیار سریع و هر ۱۲ ساعت و ۳۰ دقیقه یک‌بار دور خود می‌چرخد. سرعت حرکت وضعی خورشید، یک دور در ۲۸ روز است.
- چرخش سریع کرکس نشسته سبب شده است حلقه استوایی ستاره متورم شود.
- کرکس نشسته اولین ستاره‌ای بود که از آن عکس گرفتند. این عکس در سال ۱۸۵۰ میلادی ثبت شد.
تصویر ۲. تصویر گرافیکی و ساختگی از ستاره نسر واقع و قرص غبار اطراف آن
مطلب مرتبط: رنگ ستاره‌ها و ارتباط آن با دمای سطح ستاره
شعاع ستاره نسر واقع (کرکس نشسته)
«نسر واقع» ستاره بسیار داغی است و به‌همین علت رنگ آن آبی-سفید است. شعاع این ستاره حدود ۱.۸ میلیون کیلومتر، یعنی حدود دو و نیم برابر شعاع خورشید است.
جرم ستاره نسر واقع (کرکس نشسته)
طبق برآوردها جرم ستاره «نسر واقع» حدود ۲.۱ برابر جرم خورشید است.
دمای ستاره نسر واقع (کرکس نشسته)
طق برآوردها، دمای سطح این ستاره حدود ۹۵۰۰ درجه سانتی‌گراد است که در این‌صورت ۲ برابر از خورشید داغ‌تر است.
تابندگی (انرژی)
کرکس نشسته چون از خورشید بزرگتر و داغ‌تر است، حدوداً ۴۰ بار از خورشید تابنده‌تر است.
رصد و موقعیت ستاره در آسمان
مِیل این ستاره ۳۸ درجه شمالی است و بر بلندای آسمان ظاهر می‌شود و گاهی ساکنان مناطق معتدله نیز آن را بالای سر خود می‌بینند. «کرکس نشسته» یا «نسر واقع» را از ۵۱ درجه جنوبی آسمان شمال می‌توان دید و به‌همین سبب اکثر مناطق نیم‌کره جنوبی نیز می‌توانند آن‌را ببینند.
سرانجام کرکس نشسته
با این‌که جرم کرکس نشسته بیش از ۲ برابر جرم خورشید و تابندگی آن بیش از ۴۰ برابر تابندگی خورشید است، اما باز چنان بزرگ نیست که زندگیش با انفجار ابرنواختر تمام شود. کرکس نشسته نیز مثل خورشید نهایتا کوتوله سفید خواهدشد.
از رصدهای اخیر چنین برمی‌آید که احتمالا «نسر واقع» در زمره ستاره‌های نسبتا متغیر نوع «دلتا اسکوتی» است. اگر واقعا این‌گونه باشد، درخشان‌ترین ستاره شناخته شده از این نوع است.
تصویر ۳. عکس واقعی از ستاره نسر واقع یا کرکس نشسته (ستاره وگا)
مطلب مرتبط: کهکشان چیست و چگونه تشکیل می‌شود و چند گونه است
جدول ویژگی‌های ستاره نسر واقع
این جدول، ویژگی‌های ستاره نسر واقع یا کرکس نشسته (ستاره وگا) را نشان می‌دهد.
| نام‌های ستاره | کرکس نشسته، نسر واقع، آلفا شلیاق، وگا (Vega)، HR 7001 و… |
| فاصله از زمین | ۲۵ سال نوری |
| صورت فلکی | شلیاق (Lyra) |
| نوع ستاره | رده A، سفید |
| جرم | ۲.۱ جرم خورشیدی |
| تابندگی | حدود ۴۰ برابر تابندگی خورشید |
| قطر ستاره کرکس نشسته | حدود ۳.۵ میلیون کیلومتر (تقریبا ۲.۵ برابر قطر خورشید) |
| دما سطح ستاره | حدود ۹,۵۰۰ درجه سانتی‌گراد |
| سن ستاره | حدود ۵۰۰ میلیون سال |
| سرعت حرکت وضعی | یک دور در ۱۲.۵ ساعت |
| قدر ظاهری | +۰.۰۳ |
| قدر مطلق | +۰.۵۸ |
| بُعد |
۱۸h 36m 56s |
| مِیل |
+۳۸°۴۷’ ۰۱” |
| دمای سطح | ۹۶۰۰ درجه کلوین (معادل ۹۷۰۰ درجه سانتی‌گراد) |
| تابندگی | ۴۰ |
| سن | ۴۵۵ میلیون سال |
