روح توحید؛ نفی عبودیت غیر خدا (معرفی کتاب)
در مقاله پیشِ رو، کتاب «روح توحید؛ نفی عبودیت غیر خدا» اثر حضرت آیت‌الله سید علی خامنه‌ای حفظه الله را معرفی می‌کنیم. کتاب، گفتار دهم از سلسله گفتارهای رهبر معظم انقلاب از انتشارات صهبا است. کتاب با همین عنوان توسط دفتر انتشارات اسلامی و شرکت چاپ و نشر بین‌الملل نیز منتشر می‌شود. گفتنی است که جهت آشنایی بهتر مخاطبان، بخش‌هایی از مقدمه و متن کتاب نیز برای نمونه ذکر خواهدشد.
معرفی کتاب روح توحید؛ نفی عبودیت غیر خدا
کتاب روح توحید؛ نفی عبودیت غیر خدا در اصل، مقاله‌ای است که حضرت آیت الله سید علی خامنه‌ای آن‌را در ۱۳۵۵ شمسی در پاسخ به پرسش یکی از دانشجویان مسلمان و دغدغه‌مند دانشگاه آذرآبادگان تبریز به رشته تحریر درآورد. انتشارات صهبا در سال ۱۳۹۴ مقاله مذکور را به‌شکل کتابی مجزا به چاپ رساند که بسیار از آن استقبال شد. کتاب با مقدمه‌ای جذاب از دانشجوی مذکور آغاز می‌شود و او ماجرای ملاقات خود با آیت الله خامنه‌ای را در سال‌های آخر حکومت پهلوی بازگو می‌کند. در بخش‌هایی از مقدمه کتاب در صفحه ۹ می‌خوانیم:
پاییز پارسال، یعنی سال ۵۴، یک سؤال اساسی و جدی برایم ایجاد شد و حسابی درگیرم کرد. دانشگاه آذرآبادگان تبریز، از سیاسی‌ترین دانشگاه‌های کشور است. من از همان سال ۵۱ که وارد دانشگاه شدم، به‌عنوان یک دانشجوی مذهبی فعال بودم… یک روز در دانشگاه وقتی با رفقای مذهبی‌ام سر مسائل فکری و سیاسی مباحثه می‌کردیم، به این سؤال جدی رسیدم که اعتقاد به توحید عملاً چه نقشی در زندگی انسان دارد؟
علت نگارش مقاله‌ای که کتاب شد
او که در بحبوحه مبارزات سیاسی با رژیم پهلوی، جولان اندیشه‌های غیرمذهبی بین برخی از دانشجویان دانشگاه را می‌دید، احساس می‌کرد که دانشجویان مذهبی و مسلمان برای جذب دانشجویان و جلوگیری از تمایل آنان به‌سمت اندیشه‌های باطل مارکسیستی، پایگاه فکریِ قوی ندارند. وی در بخش‌هایی از مقدمه کتاب در صفحات ۱۱، ۱۲ و ۱۴ کتاب می‌گوید:
مسئله اصلی این نبود که اثبات کنیم خدا یک است و دو نیست. بله، خدا یکی است؛ اما این چه تاثیری در زندگی ما دارد؟… ما توانایی دعوت به توحید را داشتیم؛ ولی ارتباط توحید با زندگی مبارزاتی را درست نمی‌توانستیم تبیین کنیم… اکثر کتب مذهبیِ موجود، فقط پاسخگوی مسائل ذهنی و انتزاعی بود؛ نه سؤال‌های ناظر به عمل.
لذا او به‌رغم محدودیت‌ها و خاطراتی که ساواک ایجاد کرده بود، مصمم شد پاسخ پرسش خود را از آیت الله خامنه‌ای جویا شود، زیرا قبلا با مطالعه کتابچه «طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن»، برای اولین بار بود که می‌دید در کتابی اصول عقاید اسلام و حتی توحید به زندگی عملی و اجتماعی انسان گره می‌خورد. او از آیت الله خامنه‌ای خواست تا یکی از فصل‌های کتاب با عنوان روح توحید؛ نفی عبودیت غیر خدا را در قالب یک مقاله شرح و بسط دهد تا آنان بتوانند مقاله را چاپ کنند و به دست جوانان مؤمن و انقلابی برسانند. (مقدمه کتاب، ص ۱۶)
آیت الله خامنه‌ای پس از ملاقات با او قول می‌دهند که مقاله را تا یک ماه دیگر بنویسند. مقاله سر موعد آماده و سپس همراه با چهار مقاله دیگر در کتابی موسوم به «دیدگاه توحیدی» نخستین بار اسفند ۵۶ در ده‌هزار نسخه چاپ و روانه بازار می‌شود. (مقدمه کتاب، ص ۱۶ و ۱۷)
گزیده‌هایی از کتاب روح توحید؛ نفی عبودیت غیر خدا
در ادامه، برای آشنایی بیشتر با محتوای کتاب (نسخه چاپ صهبا)، گزیده‌های کوتاه و بخش‌هایی از پاسخ مبسوط آیت الله خامنه‌ای به سؤال مطروحه را ذکر می‌کنیم.
بخشی از متن کتاب، صفحه ۲۱
در روزگار ما، یکی از تأسف‌انگیزترین چیزها که باید برای همة پیام‌آوران رهاسازی انسان، همچون فاجعه‌ای تلقی شود، تحریف مفهوم توحید است؛ یعنی تحریف اصولی‌ترین محتوای ادیان؛ زیرا هیچ مفهوم دیگری را نمی‌توان نشان داد که در سراسر تاریخ، بدین اندازه به کارِ رهاسازی انسان آمده و مبشّر نجات خلق‌های ستمدیده باشد…
ناشناخته‌ماندن یا تحریف معنا و محتوای توحید و اکتفا به یک برداشت سطحی و صرفاً ذهنی، در روزگاری که همان آرمان‌ها، قوی‌تر و ضروری‌تر از همیشه مطرح است، به‌راستی باید موضوعی تأسف‌آور تلقی شود؛ نه‌فقط برای معتقدان به جهان‌بینیِ توحید، که برای همة پی‌جویان و مدعیان آن آرمان‌ها.
قسمتی از متن کتاب، صفحه ۲۳
گفتیم که جبهه‌بندی‌های آغاز طلوع اسلام می‌تواند حقیقت مهمی را درباره توحید روشن سازد.
آن حقیقت این است که: شعار «لا اله الا الله»، ضربه این شعار در درجه نخست، متوجه همان کسانی بوده است که با آن به خصومت کمر بسته‌اند؛ یعنی طبقه مسلط و قدرتمند جامعه. همواره عکس‌العمل‌های خصومت‌آمیز در برابر یک فکر و یک نهضت، مفسر گویایی است برای جهت‌گیری‌های اجتماعی آن و ضریب عمق و تأثیر این جهت‌گیری‌ها. از راه مطالعه در چهره دشمنان این نهضت و وابستگی‌های طبقاتی آنان، می‌توان جهت‌گیری و اجتماعی آن نهضت را دانست و از مطالعه و شدت و جدیت دشمنی‌هایشان، می‌توان عمق و تأثیر آن را اندازه‌گیری کرد. و بدین‌سبب است که برای درست‌شناختن دعوت‌های الهی، یکی از راه‌های قابل اطمینان، مطالعه در جبهه طرفداران و جبهه دشمنان این نهضت‌هاست.
بخشی از متن کتاب، صفحه ۲۴
لازم است قبلاً بدانیم که توحید برخلاف برداشت عامیانه رایج که آن را صرفاً یک نظریه فلسفی و ذهنی تلقی می‌کند، یک دکترین اجتماعی و اقتصادی و سیاسی است.
درمیان واژه‌های مذهبی و غیرمذهبی، کمتر واژه‌ای را می‌توان یافت که تا این حد، پربار از مفاهیم انقلابی و سازنده و ناظر به ابعاد گوناگون زندگی اجتماعی و تاریخیِ انسان باشد. تصادفی نبوده است که همة دعوت‌ها و نهضت‌های الهی در طول تاریخ، با اعلان یگانگی خدا و ربوبیت و الوهیت انحصاری او، آغاز می‌گردیده است.
قسمتی از متن کتاب، صفحه ۳۱
انسان‌هایی که به گونه‌ای مقهور سرپنجه تسلیم و اسارت غیرخدایند (اسارت فکری و فرهنگی، اسارت اقتصادی، اسارت سیاسی) با توجه به مفهوم گسترده عبادت، در چنبر بردگی و عبودیت بندگانی همانند خود گرفتار آمده‌اند، و برای خدا کفو و رقیب گرفته‌اند. توحید این شیوه زندگی را نفی می‌کند. انسان را فقط بنده خدا می‌داند و او را از بندگی و اسارت هر کس یا هر نظامی و به‌طور کلی، هر عامل مسلط دیگری که در برابر خدا و رقیب و «ندّ» او باشد، آزاد می‌سازد.
فهرست جوانب گوناگون محتوای توحید در کتاب «روح توحید؛ نفی عبودیت غیر خدا»
آیت الله خامنه‌ای حفظه الله در ادامه، فهرست کوتاهی از جوانب گوناگون محتوای توحید ارائه و هر یک را جداگانه و با استناد به آیاتی از قرآن مجید توضیح می‌دهند. عناوین فهرست مذکور چنین است:
الف – از دیدگاه یک جهان‌بینی عمومی:
- وحدت و یکپارچگی همة جهان و خویشاوندی تمام اجزا و عناصر آن
- هدف‌داری آفرینش و حساب‌شدگی و انضباطِ محاسبه‌شدة جهان و وجود معنا و روح در اجزا و فردفرد اجزای آن
- سربه‌فرمانیِ همة اشیا و عناصر عالم در برابر خدا
ب – از دیدگاه مطالعه و قضاوت دربارة انسان:
- وحدت و یکسانی انسان‌ها در رابطه با خداست
- وحدت و برابری انسان‌ها در آفرینش و مایه‌های انسانی
- یکسانی و برابری انسان‌ها در امکان تعالی و تکامل
- آزادگی همة انسان‌ها از قید اسارت و عبودیت غیر خدا
- تکریم و ارزش دادن به انسان
- یکپارچگی و وحدت قلمروِ زندگی و هستی انسان
- هماهنگی و همگامی انسان با جهان پیرامونش
ج- از دیدگاه خط‌مشی اجتماعی (اقتصادی، سیاسی…):
- صلاحیت هرگونه طراحی و کارگردانی مستقل و خودسرانه در امور جهان و انسان را از هر کسی جز خدا سلب می‌کند
- حق ولایت و سرپرستی جامعه و زمامداری زندگی انسان را نیز از هر کسی به‌جز خدا نفی می‌کند
- مالکیت مطلق و اصیلِ همة نعم و ذخایر و موجودی‌های جهان را نیز به خدا اختصاص می‌دهد
- انسان‌ها را در رابطه با نعیم جهان، دارای حق برابر می‌شناسد
مطلب پیشنهادی: آشنایی با کتاب‌های دیگر در بخش معرفی کتاب
جمع‌بندی: معرفی کتاب روح توحید؛ نفی عبودیت غیر خدا
اگر از ما بپرسند توحید چیست چه پاسخی می‌دهیم و اگر بپرسند که توحید در زندگی انسان چه آثاری دارد، جواب‌مان چیست؟ بسیاری از مردم دنیا و به‌ویژه همه مسلمانان جهان به وجود خدای یگانه باور دارند. اما آیا صِرف باور به یگانگی خدا برای دستیابی به حیات طیبه کافی است؟ بدیهی است که باور به توحید و یگانگی معبود، باید در اعمال و همه شئون زندگی فردی و اجتماعی ما نیز تحقق یابد تا انسان از عبودیت غیر خدا رها شود و بتواند در راه هدفی که برایش خلق شده است، حرکت کند.
کتاب «روح توحید؛ نفی عبودیت غیر خدا» جنبه‌های نظری و عملی توحید را با استناد به آیات کلام الله مجید، با قلمی ساده و رسا بیان می‌کند. لذا مطالعه آن‌را به همه مسلمانان و حتی غیرمسلمانانی که مایلند با روح توحید در اسلام آشنا شوند، توصیه می‌کنیم.
شاید بتوان عصاره پیام کتاب را در سطرهای پایانی کتاب (صفحه ۶۴) یافت آنجا که درمی‌یابیم روح توحید پذیرش خدا برای حاکمیت بر زندگی است.
معرفی کتاب را با جملاتی از آن در صفحه ۳۲ به پایان میبریم:
عنصر فاخر و ارجمندِ انسان، بسی ارزنده‌تر از آن است که اسیر و مقهور و ذلیل در برابر هر کسی به‌جز خدا باشد. تنها آن هستیِ مطلق و کمالِ زیبایی مطلق است که می‌شاید انسان شیفته و ستایشگر و نیایشگر او شود.
مأخذ تصویر گل در عکس سربرگ، تارنمای نگاره است.
