سیاره کوتوله چیست؟ مشخصات و اطلاعاتی درباره سیارات کوتوله منظومه شمسی

سیاره کوتوله چیست؟

بسیاری از ویژگی‌های سیاره کوتوله (Dwarf planet) شبیه سیاره است، اما این‌دو، تفاوت‌هایی نیز دارند. سیاره کوتوله برخلاف سیاره، هنوز مدار گردش خود دور خورشید را پاک‌سازی نکرده است، یعنی در مدار گردش سیاره کوتوله، اجرام کوچکتر و پراکنده‌ای یافت می‌شوند که هنوز جذب آن نشده‌اند. هرچه جِرم یک شیء آسمانی بیشتر باشد، نیروی جاذبه یا گرانش آن نیز بیشتر خواهدبود. نیروی جاذبه ذرات تشکیل‌دهنده شیء آسمانی را به‌سمت مرکز آن شیء جذب می‌کند، لذا هرچه شدت نیروی جاذبه بیشتر باشد، شیء، بیشتر شکل کروی به خود می‌گیرد. سیارات کوتوله جِرم و جاذبه کافی برای تبدیل شدن به یک شبه‌کره را دارا هستند، اما این جرم و جاذبه هنوز در ‌حدی نیست که بتواند تمام اجرام پراکنده موجود در مدار گردش سیاره کوتوله را جذب کند تا مدار گردش سیاره کوتوله پاک‌سازی شود. اتحادیه جهانی نجوم برای تعریف سیاره کوتوله چهار ویژگی برمی‌شمرد که مشخص می‌کند سیاره کوتوله چیست.

تعریف سیاره کوتوله

اتحادیه جهانی نجوم، سیاره کوتوله را چنین تعریف می‌کند:

الف. سیاره کوتوله دور خورشید در گردش است

ب. سیاره کوتوله، قمر نیست (یعنی دور سیاره دیگری نمی‌چرخد)

پ. سیاره کوتوله شکل هیدرواستاتیکی متعادلی دارد، یعنی تقریبا کروی (شبه‌کره) است، زیرا جِرم سیاره کوتوله بقدری است که نیروی جاذبه (گرانش) آن بر نیروی متضاد گرادیان فشار غلبه می‌کند. (توضیح: جاذبه و گرادیان فشار دو نیرو در خلاف جهت هم هستند. جاذبه می‌خواهد ذرات را به سمت مرکز جسم بکشد، اما گرادیان فشار می‌خواهد ذرات را رو به بیرون وابپاشد. اگر شدت این دو نیرو یکسان باشد، اثر هم را خنثی می‌کنند و نتیجتاً سیاره کوتوله، شکل کره یا شبه‌کره به خود می‌گیرد، زیرا جاذبه مانع می‌شود تا گرادیان فشار، سیاره کوتوله را رو به بیرون وابپاشد. از سوی دیگر، گرادیان فشار نیز مانع می‌شود تا جاذبه، سیاره کوتوله را مچاله کند و درهم بشکند.)

ت. سیاره کوتوله هنوز مدار گردش خود دور خورشید را پاک‌سازی نکرده است (یعنی در مدار آن، اجرام کوچکتری نیز یافت می‌شوند که هنوز جذب سیاره کوتوله نشده‌اند).

مهم‌ترین تفاوت سیاره کوتوله با سیاره، همان بند آخر است. سیاره مدار حرکت خود را پاک‌سازی کرده است، یعنی نیروی جاذبه سیاره، جرم‌های کوچکتر را به‌سمت سیاره کشیده و آن‌ها به جزئی از سیاره تبدیل شده‌اند. لذا در مدار گردش سیاره به دور خورشید، اجرام آسمانی دیگری پیدا نمی‌شوند. اما سیارات کوتوله چون جرم و جاذبه کمتری دارند، مدار خود را کاملا پاک‌سازی نکرده‌اند.

مطلب مرتبط: سیارک چیست؟

اندازه سیارات کوتوله: بزرگترین و کوچکترین سیاره کوتوله منظومه شمسی

پلوتون (پلوتو) بزرگترین سیاره کوتوله منظومه شمسی است. پس از آن «اریس (Eris)» و «ماکی‌ماکی (Makemake)» و «هائومیا (Haumea)» و «سرس (Ceres)» چهار سیاره کوتوله دیگر منظومه شمسی هستند (تصویر سربرگ صفحه، به‌ترتیب از چپ به راست). از پنج سیاره مذکور، سرس کوچکترین آن‌هاست. تاکنون هزاران سیاره کوتوله دیگر نیز در منظومه شمسی کشف شده است.

سرس نزدیکترین سیاره کوتوله به خورشید و اریس دورترین سیاره کوتوله از خورشید است. آمار دقیق‌تر سیارات کوتوله منظومه شمسی در جدول ذکر شده است.

جدول مشخصات پنج سیاره کوتوله بزرگتر منظومه شمسی

در جدول ذیل، مشخصات و اطلاعاتی درباره پنج سیاره کوتوله منظومه شمسی از جمله قطر سیارات کوتوله، فاصله سیاره‌های کوتوله از خورشید و طول سال در هر سیاره کوتوله مشخص شده است. یادآوری می‌شود که تاکنون هزاران سیاره کوتوله دیگر نیز در منظومه شمسی کشف شده‌اند که برخی از آن‌ها بسیار کوچک و برخی نسبتا بزرگ هستند. آنچه در جدول ذکر شده است، مشخصات پنج سیاره کوتوله بزرگتر منظومه شمسی است.

مطلب مرتبط: سیاره‌های درونی و بیرونی منظومه شمسی – تفاوت‌ها و ویژگی‌ها

مشخصات و اطلاعاتی درباره برخی سیارات کوتوله منظومه شمسی

تاکنون ۵ سیاره کوتوله در منظومه شمسی رسما شناسانی شده‌اند که پلوتون، اریس، ماکی‌ماکی، هائومیا و سرس نام دارند. از این پنج سیاره کوتوله، فقط سرس در ناحیه کمربند سیارکی است و مابقی در ناحیه فرانپتونی منظومه شمسی هستند. ناحیه فرانپتونی، فضایی فراتر از مدار نپتون است که اجرام در آن‌جا همچنان تحت تاثیر نیروی جاذبه خورشید هستند و اما گرمای بسیار کمتری از خورشید به آن نواحی می‌رسد. شش شیء آسمانی دیگر نیز در منظومه شمسی کشف نشده‌اند که سیاره کوتوله بودن‌شان تقریبا حتمی است. تعداد سیارات کوتوله منظومه شمسی حدود ۱۰,۰۰۰ عدد برآورد شده است. کاوشگرهای فضایی تاکنون فقط به دو سیاره کوتوله سرس و پلوتون سفر کرده‌اند.

کلیدواژه: سیاره کوتوله چیست